میناکاری هنرصنعتی ریشه‌دار و نام‌آشنا در میان صنایع‌دستی اصفهان است که هنرمندان بسیاری از دیرباز در این رشته، ساخته و پرداخته‌اند. مرتضی اسماعیلی نیز یکی از هنرمندان پیشکسوت صنایع‌دستی است که بیش از ۶۰ سال است در حرفه میناکاری فعالیت می‌کند. او نیز ضمن تأیید مشکلات یادشده، از کمرنگ‌شدن فرهنگ استفاده از صنایع‌دستی در میان مردم گلایه دارد و یکی از راهکارهای گرایش و علاقه‌مندی مردم به صنایع‌دستی را معرفی آن برای شناخت کافیِ شهروندان از صنایع‌دستی می‌داند، وظیفه‌ای که بدون شک همت مسئوان را می‌طلب؛ هرچندکه در این میان، مباحث اقتصادی نیز از اهمیت بالایی برخوردارند و مدتهاست به همین دلیل، صنایع‌دستی در سبد خرید مردم جایگاهی ندارد. استاد اسماعیلی همچنین اعتقاد دارد که عدم حضور گردشگران خارجی در ایران و ازجمله در اصفهان، باعث‌شده که هنرمندان رشته‌های مختلف صنایع‌دستی در معرفی هنرِ خود و صادرات و فروش آن‌ها نیز با مشکلات بسیاری مواجه شوند.
حجره میناکاری این هنرمند در ضلع شرقی میدان نقش‌جهان برای علاقه‌مندان این هنر، آشنای دوری است و ما در یکی از روزهای اردیبهشت‌ماه میهمان این استاد پیشکسوت شدیم.
آنچه می‌خوانید گفت‌وگوی اختصاصی ایسنا با استاد مرتضی اسماعیلی، هنرمند پیشکسوت هنر میناکاری است.
استاد، شما چه تاریخی و کجا متولد شدید؟
در روز پنجم مهرماه ۱۳۳۵ در اصفهان به دنیا آمدم.
اولین بار که روی یک ظرف مینا کار کردید را به خاطر دارید؟
من ۲۰ سال شاگردی کردم. اولین استاد من استاد «حسین صاحبان» هستند و من از ۴ سالگی نزد ایشان به یادگیری نقاشی روی آلبوم مشغول شدم. پس از گذشت یک سال نزد استاد «بمان‌علی صغیر» رفتم که ایشان از اقوام جناب آقای صغیر اصفهانی بودند. سپس از نقاشی روی آلبوم به میناکاری روی آوردم و در کارگاه استاد «ناصر زندی» مدت ۲۰ سال مشغول به حرفه میناکاری شدم.
از سایر اساتیدتان در میناکاری بگویید.
اولین استاد من آقای «حسین صاحبان» و دیگر اساتید من مرحوم «کاظم فردوسی»، «حسن کاویان‌پور»، «خسرو پورشیروان» و «حسن اکبری» بودند.
در خانواده به‌غیراز شما فرد دیگری هم به رشته میناکاری گرایش پیدا کرده است؟
بله. برادرم مرحوم «حسین اسماعیلی» که جزو مشاهیر هنر میناکاری بودند و برادر دیگرم مرحوم «باقر اسماعیلی» نیز در این عرصه فعالیت داشته‌اند؛ همچنین دیگر برادرم آقای «حسن اسماعیلی» هم کم‌وبیش در این رشته مشغول فعالیت هستند.
وقتی روی ظروف میناکاری می‌کنید، هارمونی رنگ‌ها را بر چه اساسی انتخاب می‌کنید؟
هارمونی رنگ‌های مورداستفاده در کار ما شامل دودسته هستند: یک دسته رنگ‌هایی از پیش تعیین‌شده برای طرح‌های خاص مانند گل شاه‌عباسی و کاشی‌کاری‌های مساجد که از گذشته تاکنون هستند و دسته دیگرِ رنگ‌ها هم بر اساس سال‌ها تجربه فعالیت در میناکاری و همچنین مطابق سلیقه و سفارش مشتری انتخاب می‌شوند.
آیا کار صادرات انجام می‌دهید؟
تولید، فروشندگی و صادرات، ۳ پروسه کاملاً متفاوت بوده و من صرفاً تولیدکننده هستم و صادراتِ تولیداتی که من انجام می‌دهم توسط افراد متبحر در این حرفه صورت می‌گیرد.
نگهداری تولیدات مینا در کدام شهرها بر اساس شرایط جغرافیایی و آب و هوا مناسب است؟
ظروف میناکاری شده در هر شرایط آب و هوایی قابل نگهداری است و تنها دشمن ظروف مینا ضربه و اسید است.
از مشکلات موجود در صنایع‌دستی و به‌ویژه میناکاری بگویید.
ازجمله مشکلات متعدد در حرفه مینا می‌توان به ۵ اصل مهم اشاره کرد:
۱. تهیه مواد اولیه؛ زیرساخت موردنیاز ما برای تولید مینا ورق مس است که به‌واسطه کمبود و گرانی به‌راحتی در اختیار ما قرار نمی‌گیرد؛ همچنین برای میناکاری ظریف‌ترین رنگ لعابی، موردنیاز است. تمام رنگ‌های مورداستفاده در مینا، رنگ‌های آلمانی هستند و اگرچه در داخل ایران هم این رنگ‌ها تولید می‌شوند ولی در دسترس قرار نمی‌گیرد و به‌واسطه تحریم برای آماده‌سازی تجهیزات و امکانات در تولید رنگ، تولید آن مقرون به‌صرف نیست و نیازمند حمایت دولتی است.
۲. آموزش؛ اتحادیه صنایع‌دستی در کشور ما با مشکل بودجه دولتی مواجه است و بودجه آن‌ها از طریق پذیرش عضو جدید در اتحادیه تأمین می‌شود. اکثر افراد پس از گذراندن یک دوره آموزش ابتدایی پروانه کسب و پروانه تولیدی گرفته و شروع به فعالیت می‌کنند و متأسفانه نظارتی هم در این زمینه صورت نمی‌گیرد. لازم است که آموزش در این زمینه به‌صورت اجباری ارائه شود و افراد قبل از شروع فعالیت در این زمینه به حداکثر مهارت موردنیاز دست پیدا کنند.
۳. تبلیغات و بازاریابی؛ بازاریابی و حمایت در خصوص تبلیغات در صنایع‌دستی به‌اندازه کافی صورت نمی‌گیرد. با توجه به اینکه تبلیغات در حیطه وظایف من به‌عنوان تولیدکننده نیست، لازم است که معاونت صنایع‌دستی و میراث فرهنگی این هنر را در قالب تبلیغات به‌صورت گسترده معرفی کند.
۴. بسته‌بندی؛ متأسفانه بسته‌بندی مناسبی وجود ندارد که حاوی صنایع‌دستی برای ارائه به علاقه‌مندان باشد، و برای بسته‌بندی برخی از محصولات میناکاری، آن‌ها را داخل یک جعبه گذاشته و با شیشه روی آن را می‌پوشانند درصورتی‌که با توجه به جنس سخت شیشه، این نوع بسته‌بندی باعث آسیب‌رسانی به محصول می‌شود و باید برای بهبود عملکرد در این زمینه، حمایت از سوی دولت صورت گیرد.
۵. صادرات؛ باید بگویم به‌واسطه تحریم، صادرات کالاهای ایرانی بسیار ضعیف است همچنین ما با مشکل کارشناس گمرک برای کارشناسی صنایع‌دستی در خصوص صادرات هم مواجه هستیم.
ظروف مینا را بر چه اساسی قیمت‌گذاری می‌کنید؟
ظروف مینا بر ۳ اساس متریال مرغوب، ظرافت در انتخاب طرح و نقش و رعایت کردن تمامی مسائل فنی قیمت‌گذاری می‌شوند و قیمت‌گذاری اجناس صرفاً بر اساس کیفیت اجناس تولیدی صورت می‌گیرد.
فرزندانتان این حرفه را ادامه می‌دهد؟
همه فرزندان من در میناکاری سررشته‌دارند، اما در حال حاضر تنها یکی از دختران و یکی از پسرانم در این حرفه مشغول فعالیت هستند.
در زمینه مینا آموزشِ دانشگاهی و یا کارگاهی انجام داده‌اید؟
خیر. من تاکنون در زمینه آموزش دانشگاهی هیچ‌گونه فعالیتی نداشته‌ام.
فرهنگ استفاده از صنایع‌دستی به‌خصوص میناکاری در بین مردم ایران تا چه اندازه رواج پیداکرده و راهکار شما برای توسعه بیشتر این فرهنگ در بین مردم چیست؟
متأسفانه استفاده از صنایع‌دستی ازجمله ظروف مینا در بین مردم تا حدودی ضعیف است و همان‌طور که اشاره کردم عدم معرفی و شناخت کافی از این هنر، یکی از مشکلات موجود در این حرفه است. یکی از راهکارهای آن برای بهبود ترویج این فرهنگ، معرفی و شناخت کافی مردم از صنایع‌دستی است.
با توجه به اینکه اصفهان کانون اصلی صنایع‌دستی است فکر می‌کنید امکان ایجاد مراکز تخصصی در این حرفه برای سایر شهرها نیز ممکن است؟
میناکاری صرفاً به دلیل همکاری افراد متخصص که در آن مشغول‌اند و هرکدام در قسمتی که در آن تبحر دارند، نیازمند تمام نهادهای متولی است که چنین امکانی را در دیگر شهرها نیز فراهم سازند.
اگر در طول پروسه تولید ظروف مینا، مرحله‌ای به‌درستی انجام نشود، چه‌کار می‌کنید؟
اگر هرگونه مشکلی به وجود آید، پروسه تولید تا رفع ریشه‌ای مشکل، متوقف می‌شود.
نحوه چگونگی پختن ظروف در کوره چقدر اهمیت دارد؟
این مرحله در تولید اهمیت بسیار دارد. ظروف با توجه به ضخامت متریال بین یک تا ۲ دقیقه داخل کوره در دمای حدود ۷۰۰ الی ۸۰۰ درجه حرارت می‌بیند که در این زمان چنانچه ظرفی حتی چند ثانیه کمتر یا بیشتر داخل کوره بماند، تمامی مراحل دچار مشکل می‌شود.
چقدر خودتان را موظف به نظارت از صفر تا ۱۰۰ پروسه تولید ظروف می‌دانید؟
گرفتن مدارک از ارگان‌های رسمی کشور، نشان استاندارد از اداره کل استاندارد اصفهان، پروانه کسب از اتحادیه صنایع‌دستی، نشان اعتماد از میراث فرهنگی، نشان اعتماد از اتحادیه صنایع‌دستی اصفهان، نشان حمایت از مصرف‌کننده، مدیریت کنترل کیفیت، پروانه تولید از معاونت صنایع‌دستی میراث فرهنگی، پاسخی جامع به سؤال شما است که نشان‌دهنده نظارت بنده از صفر تا ۱۰۰ میناکاری روی ظروف است.
حضور و عدم حضور توریست در اصفهان چقدر در فروش صنایع‌دستی و میناکاری مؤثر بوده است؟
بی‌شک حضور توریست برای شناساندن و معرفی هنر اصیل ایرانی خصوصاً میناکاری و همچنین رونق در فروش این اجناس، بسیار تأثیرگذار است. اکنون‌که با کمبود توریست مواجه هستیم، در زمینه معرفی صنایع‌دستی و صادرات و رونق فروش، با یک سری مشکلات روبرو می‌شویم.
انتهای پیام
