خبرگزاری مهر، گروه سیاست – نفیسه عبدالهی: در ادامه فراز و فرودهای برجام، در یک ماه گذشته خبرهای زیادی پیرامون مذاکرات با آمریکا درباره «تبادل زندانیان» و موضوع «مذاکرات رفع تحریم‌ها» و «آزادسازی منابع بلوکه شده ملت ایران در برخی کشورها» شنیده می‌شود و سفر وزیر امورخارجه کشورمان به چهار کشور عربی منطقه نیز در این راستا ارزیابی شده است.
همچنانکه «نیویورک تایمز» در گزارشی مدعی شد که ایران و آمریکا با یکدیگر به توافق غیر مکتوب رسیده‌اند که بر اساس آن ایران می‌پذیرد از پیشرفت در برنامه هسته‌ای خود پرهیز کند و در مقابل بخشی از پول‌های بلوکه شده‌اش در کشورهای مختلف آزاد و صرف امور بشردوستانه شود.
تقریباً با هر بار کنشگری مسئولان وزارت امور خارجه، موجی از گمانه‌زنی‌ها از سوی رسانه‌ها مطرح می‌شود که ایران و آمریکا در آستانه توافق هستند. ابتدا گفته شد توافقی موقت و در سطح پایین شکل می‌گیرد، سپس دو کشور ایران و آمریکا «توافق موقت» را تکذیب کردند. مجدداً مدل توافق «تعلیق در برابر تعلیق» در رسانه‌ها پیچید که این موضوع هم توسط دو کشور رد شد تا اینکه وزیر خارجه عمان در گفت‌وگو با المانیتور، از نزدیک بودن حصول توافق میان نمایندگان ایران و آمریکا بر سر تبادل زندانیان و احتمال حل‌وفصل موضوعات هسته‌ای میان دو کشور خبر داد. در «توافق ۲۰۱۵» نیز تبادل زندانیان، گام اول توافق ایران و ۱+۵ بود و مجدداً همان شرایط در حال تکرار شدن است.
از طرفی «تفاهم» یا توافق غیر رسمی ایران و آمریکا از دیگر خروجی‌های بازارهای سیاه حدس و گمان است. نیویورک تایمز در تعریف این نوع از توافق نوشته است: «هدف از دستیابی به یک توافق غیررسمی و نانوشته که برخی از مقام‌های ایرانی آن‌را «آتش‌بس سیاسی» خوانده‌اند جلوگیری از تشدید بیشتر یک رابطه خصمانه طولانی مدت با ایران است که به ویژه با نزدیک شدن به میزان اورانیوم لازم برای ساخت بمب اتمی و همچنین تأمین تسلیحات برای روسیه سطح آن افزایش هم یافته است.»
در صورت صحت گزارش نیویورک تایمز، ایران توانسته است به صورت دوفاکتو غنی‌سازی ۶۰ درصدی اورانیوم خود را از سوی طرف آمریکایی رسمیت ببخشد و در مقابل بخش‌هایی از پول‌های بلوکه شده خود را در عراق و کره جنوبی آزاد کند و آمریکا دیگر تحریم جدیدی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران علیه جمهوری اسلامی اعمال نخواهد کرد.
فارغ از همه اینها، جمهوری اسلامی ایران به اندازه کافی عبرت و تجربه دارد که نخواهد با هر گرم و سرد شدن سیاست‌های کاخ سفید، سست شود. بنابراین قوه عاقله جمهوری اسلامی ایران نیز، بدون توجه به گمانه‌زنی‌ها و فشارهای رسانه‌ای غرب، در مسیر تأمین منافع کشورمان ایران اسلامی گام بر می‌دارد.
گفتنی است، ایران و آمریکا در حال نهایی کردن مذاکرات بر سر «منابع مسدود شده ایران» در دیگر کشورها هستند تا به یک چارچوب عملیاتی و جدول زمانی برسند. بنابراین «مذاکرات فنی» همچنان ادامه دارد و نقش قطر و عمان در این زمینه برجسته است؛ چراکه گفته می‌شود منابع آزاد شده ایران قرار است به بانک‌های این دو کشور منتقل شود.
با توجه به سفر روزهای اخیر رئیس بانک مرکزی جمهوری اسلامی و تاکید او بر گسترش همکاری‌های بانکی میان ایران و قطر می‌توان انتظار داشت که در این حوزه هم تلاش‌ها و گام‌هایی صورت گرفته است.
نگاهی به سفر منطقه‌ای امیرعبداللهیان
در این راستا وزیر امور خارجه کشورمان روز دوشنبه ۲۹ خرداد برای تبادل نظر در مورد موضوعات مختلف مورد اهتمام دو کشور در حوزه دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی به دوحه و مسقط، پایتخت‌هایی که این روزها به محلی برای توافقات دو کشور متخاصم ایران و آمریکا تبدیل شده‌اند، سفر کرد سفری که قطعاً بی ارتباط با مذاکرات برای رفع تحریم‌ها نیست.
وزیر امور خارجه کشورمان در جریان دیدار با امیر قطر از تلاش‌ها و ابتکارات این کشور در کمک به حل و فصل موضوعات و مشکلات منطقه‌ای قدردانی کرد.
شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر نیز در این دیدار، ضمن ابراز خرسندی از روابط بسیار خوب، مستحکم و صادقانه میان دو کشور، گفت ایران از جایگاه ویژه ای در منطقه برخودار است و کشورش برای توسعه روابط با ایران هیچ مرزی نمی‌شناسد.
دیدار باقری با مورا در دوحه
«علی باقری‌کنی» معاون سیاسی وزیر امور خارجه نیز در صفحه شخصی خود در فضای مجازی از گفتگو با «انریکه مورا» معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در خصوص طیفی از موضوعات از جمله مذاکرات رفع تحریم‌ها خبر داد.
باقری اعلام کرد: جلسه‌ای جدی و سازنده با انریکه مورا در دوحه داشتم. در مورد طیفی از موضوعات از جمله مذاکرات رفع تحریم‌ها به بحث و تبادل‌نظر پرداختیم.
در ادامه سفرهای منطقه‌ای حوزه خلیج فارس، حسین امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان در پایان دیدارهای رسمی دوجانبه خود در قطر، روز سه شنبه خرداد ۳۰ دوحه را به مقصد مسقط پایتخت سلطنت عمان ترک کرد.
امیر عبداللهیان در این سفر با مذاکره کننده ارشد دولت نجات ملی یمن و وزیر خارجه یمن و وزیر مکتب سلطانی عمان دیدار و گفتگو کرد.
وزیر امور خارجه کشورمان صبح روز چهارشنبه ۳۱ خرداد نیز با ارتشبد «سلطان بن محمد النعمانی» وزیر مکتب سلطانی عمان دیدار و گفتگو کرد.
امیر عبداللهیان در دیدار با وزیر مکتب سلطانی عمان موضوعات دوجانبه، پیگیری نتایج سفر اخیر سلطان عمان به تهران و نیز تحولات منطقه‌ای خاصه تحولات یمن مورد گفتگو و تبادل نظر قرار گفت.
طرفین بر تداوم تلاش‌های مشترک به منظور کمک به پیشبرد روند سیاسی در یمن، ایجاد ثبات و آرامش پایدار و کاستن از رنج‌ها و آلام مردم این کشور تاکید کردند.
از گفتگوهای محض عبور کرده‌ایم
وزرای خارجه ایران و عمان نیز پس از دیدار با یکدیگر در جمع خبرنگاران حاضر شدند.
«بدر بن حمد البوسعیدی» وزیر امور خارجه عمان گفت: امروز در مورد اجرایی کردن توافقاتی که در سفر اخیر سلطان هیثم به تهران دست پیدا کردیم، صحبت داشتیم.
بدر بن حمد البوسعیدی تصریح کرد: ما به بحث در خصوص تحولات جدید منطقه و جهان پرداختیم و در مورد این موضوعات توافق نظر داریم.
وزیر امور خارجه عمان بیان داشت: قرار است با همکاری‌های دوجانبه نقش مثبتی در صلح و امنیت منطقه داشته باشیم.
وی افزود: تلاش داریم توافقات دو جانبه فی مابین به مرحله اجرا در بیاید، در حال حاضر اسنادی در قالب‌های مختلف وجود دارد که قصد داریم در آینده آنها را امضا کنیم.
البوسعیدی ابراز امیدواری کرد که این اسناد و تفاهم‌ها در مسیر خدمت دو کشور جمهوری اسلامی ایران و سلطنت عمان قرار بگیرد به طوری که رفاه و آرامش دو ملت را به ارمغان بیاورد.
امیر عبداللهیان نیز در جمع خبرنگاران گفت: در خصوص توافقات دو کشور بویژه در سفر اخیر سلطان عمان به تهران و توافقاتشان با رئیس جمهور داشتند را پیگیری کردیم.
وزیر امور خارجه افزود: از مرحله گفتگوی محض عبور کرده و وارد مرحله همکاری‌های چندجانبه شده‌ایم.
امیرعبداللهیان سپس از عمان راهی کویت و امارات شد چراکه به گفته او همگرایی و حل چالش‌ها با مشارکت دسته‌جمعی کشورهای منطقه امکان پذیر خواهد بود.
او در دیدار با وزیر خارجه کویت گفت: توسعه روابط با همسایگان از جمله کشورهای حوزه خلیج فارس را از اولویت‌های جمهوری اسلامی ایران است و در همین راستا آمادگی داریم که کمیسیون مشترک عالی دو کشور را برگزار کنیم. نخست‌وزیر کویت نیز در دیدار امیرعبداللهیان از ابتکارهای ایران برای تقویت روابط با کشورهای عربی استقبال کرد و گفت: تلاش خواهیم کرد که زمینه‌های تقویت روابط بین کویت و ایران را تسهیل کنیم.
درک حقیقت از سوی غرب
حال بعد از اغتشاشات و توطئه‌های خارجی که دشمنان سعی در منزوی کردن ایران در عرصه بین المللی داشتند ایران نه تنها منزوی نشده بلکه امروز توانسته است به کانون دیپلماسی در منطقه تبدیل شده و حتی روابط خود را با همسایگان ارتقا بخشد.
امروز غرب چاره‌ای جز درک حقیقت درباره ایران ندارد، همچنانکه اتفاقات اخیر اروپا و برخورد کشورهای فرانسه و آلبانی با گروهک منافقین نیز در همین راستا قابل تفسیر است. آنچه در این اتفاق مهم است واقع گرایی غرب نسبت به قدرت و اقتدار ایران است که بعد از اغتشاشات سال گذشته و جنگ ترکیبی همه جانبه غرب علیه ایران دریافته اند که بجز راه گفتگو و دیپلماسی گزینه دیگری در برابر ایران ندارند.
البته دولت نیز در این مسیر، مسائل خود را تنها به برجام گره نزده و سعی داشته است با دیپلماسی همه جانبه و حضور در ائتلاف‌های اقتصادی فرامنطقه ای منافع سیاسی و اقتصادی خود را تأمین سازد.
همچنانکه رئیس جمهور در نهمین گفتگوی تلویزیونی خود با مردم در پاسخ به سوال دیگری درباره آخرین وضعیت مذاکرات رفع تحریم‌ها نیز خاطرنشان کرد: در مذاکرات قبلی تیم مذاکره کننده ما خواسته‌های خود را مطرح و اتحادیه اروپا نیز خواسته‌های ایران را منطقی دانسته بود، اما این موضوع با اغتشاشات هم‌زمان و آنها دچار اشتباه محاسباتی شده و تصور کردند از رهگذر این اغتشاشات می‌توانند خواسته‌های خود را پیش برده و کشور را دچار مشکل کنند، غافل از اینکه جمهوری اسلامی ایران بسیار مستحکم‌تر از تصورات آنها بود، بنابراین دچار پشیمانی شدند که در پیام‌های دریافتی از آنها کاملاً مشهود است.
رئیسی تاکید کرد: ما میز مذاکره را ترک نکردیم، اما آنها تمایل داشتند از طریق دیگری مذاکرات را پیش ببرند. در عین حال ما همانند دولت قبل برجام را تنها پرونده سیاست خارجی دولت خود نمی‌دانیم و پرونده‌های متعددی در این حوزه در دستور کار است و برجام و لغو تحریم‌ها را در صورتی که طرف مقابل رویکرد عادلانه داشته باشد، دنبال می‌کنیم، اما مهم‌تر از آن این است که کشور را به مرحله‌ای از قوی شدن برسانیم که تحریم‌ها بی‌اثر شده و کشور قابل تحریم نباشد.
توافق غیر مکتوب زمینه‌ای برای رسیدن به توافق جامع‌تر
در ادامه، در گفتگو با رحمان قهرمانپور امکان توافق غیر مکتوب و اثرات آن‌را بررسی کرده‌ایم. وی در این زمینه به خبرنگار مهر گفت: یکی از مسائل جدی که در رابطه با مذاکره غیر مکتوب با آمریکا مطرح است اینکه چون به صورت مکتوب نیست نمی‌توان اسم توافق را بر آن گذاشت.
وی بابیان اینکه دو تصویر در رابطه با تفاهم غیر مکتوب ایران و آمریکا وجود دارد، ادامه داد: در آمریکا بر خی از افراد سیاسی و مجلس نمایندگان آن اعلام کردند این تفاهم نوعی توافق است لذا بایستی بر اساس قانون «ایناراINARA» به تصویب کنگره برسد.
کارشناس روابط بین الملل افزود: برداشت دیگری نسبت به تفاهم غیر مکتوب وجود دارد و آن اینکه چون در قالب یک تفاهم است بنابراین ارتباطی با قوه مقننه ندارد که به نظر می‌رسد با توجه به شرایطی که در ایران وجود دارد، تصویر دوم قالب شده و قوه مقننه به این موضوع ورود نکند و مسئله را مربوط به قوه مجریه بداند.
قهرمانپور در پاسخ به این سوال که آیا چنین تفاهمی می‌تواند تداوم داشته باشد یا خیر، تصریح کرد: این موضوع نکته بسیار مهمی است. اصولاً اینگونه تفاهمنامه‌ها به صورت رایج در سیاست بین الملل تابع شرایط و تغییرات منطقه‌ای و بین المللی است و وقتی تغییرات زیاد باشد معمولاً یکی از طرفین زیر بار آن نرفته و یا آن را نقض می‌کند.
وی ادامه داد: به دلیل نانوشته بودن یک تفاهم هریک از طرفین می‌تواند تصویر و تفسیرهای متفاوتی از آن را داشته باشد. در رابطه با برجام که یک توافق مکتوب حقوقی بود، در مورد اینکه کدامیک از طرفین به تعهداتش عمل نکرده بودند، اختلاف نظر وجود داشت بنابراین در رابطه با این نوع تفاهمنامه ها قطعاً اختلافات به مراتب بیشتر خواهد بود.
کارشناس مسائل بین الملل بابیان اینکه ممکن است در چند ماه آینده با تفاسیر مختلفی مواجه شویم، اظهار کرد: این تفاهم یک فرایند موقت است و قاعدتاً باید به یک توافق بلند مدت تر ختم شود.
کارشناس مسائل بین الملل در پایان با بیان اینکه نمی‌توان با قاطعیت گفت که در مورد موضوع هسته‌ای توافقی شده یا خیر، خاطرنشان کرد: بنابراین اگر چنین تفاهمی انجام شود نشاندهنده آن است که فاز جدیدی در روابط ایران و آمریکا آغاز شده و ممکن است این توافق غیر مکتوب زمینه‌ای برای رسیدن به توافق جامع‌تری باشد که دولت بایدن از ابتدا به دنبال آن بود.
