به گزارش خبرگزاری مهر، نشست سیاست‌گذاری حجاب و پوشش در ایران امروز (چالش‌ها و راهبردها) ۱۰ تیرماه با حضور علی‌اکبر صالحی، قائم‌مقام فرهنگستان علوم، ابراهیم حاجیانی، دانشیار جامعه‌شناسی وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری، لیلا فلاحتی، دانشیار گروه مطالعات زنان پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی و حسن بنیانیان، مدیر گروه پیوست‌نگاری فرهنگی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در محل فرهنگستان علوم برگزار شد.
در ابتدای این نشست، ابراهیم حاجیانی، دانشیار جامعه‌شناسی وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری گفت: بحث ما در این جلسه در حوزه سیاست‌گذاری فرهنگی در ایران است. تعاملات در رابطه با سازوکار سیاست فرهنگی در ایران کم‌مایه و تنک است. هر چه در رابطه با ماهیت سیاست‌گذاری فرهنگی در غرب بحث شده، در رابطه با ایران این بحث‌ها بسیار اندک بوده است.
وی افزود: برای مثال در حوزه سیاست‌گذاری زبان فارسی و … مطالعاتی انجام شده، اما بسیاری از حوزه‌ها دراین زمینه مغفول مانده است. البته طی پنج سال اخیر با رونق رشته سیاست‌گذاری فرهنگی فعالیت‌هایی در این‌حوزه انجام شده است. یکی از حوزه‌های مهم سیاست فرهنگی حوزه حجاب و پوشش است. البته این حوزه در سایر نقاط دنیا نیز حوزه مهمی بوده است. این نقطه در کشورهای اسلامی به اشکال مختلفی مد نظر بوده است.
حاجیانی گفت: طی یک سال اخیر این موضوع حادتر شده و در معرض تعاملات مختلفی قرار گرفته است. علت اصلی در تحولات سیاسی کشور در یک سال گذشته با موضوع حجاب مرتبط بوده است. البته سیاست حجاب در تمام دوران انقلاب اسلامی مدنظر بوده است، اما در ماه‌های اخیر این توجهات بیشتر بوده است.
وی افزود: از جمله مهمترین این تحولات بازنگری دوباره قانون حجاب بوده است. این قانون قبلاً در شورای عالی انقلاب فرهنگی وجود داشت، اما پس از تحولات اخیر بازنگری مجدد این قانون در دستور کار قرار گرفت؛ چراکه سیاست‌گذار متوجه شد که تغییر رفتاری در پوشش و حجاب ایرانی رخ داده است. طبق نظرسنجی‌های اخیر، بسیاری از بانوانی که کشف حجاب کرده بودند، اظهار کرده بودند که کشف حجاب ایشان مربوط به یک سال اخیر و تحولات رخ داده بوده است؛ لذا تلاش‌هایی برای تدوین قانون و تنظیمات جدیدی از سوی قوه قضائیه در این زمینه انجام شد که در حال رسیدگی در مجلس شورای اسلامی است.
وی ادامه داد: در این جلسه به پیامدهای اجرای سیاست حجاب می‌پردازد که آیا سیاست‌گذار در این حوزه می‌تواند به اهداف خود دست پیدا کند یا خیر؟ و آیا مجلس و قوای دیگر می‌توانند در این حوزه منشأ اثر بوده و تغییر معنی‌داری در حوزه پوشش ایجاد کند. فرض ما این است که به نظر می‌رسد این سیاست و قانون در صورت تصویب در مجلس در آینده کوتاه مدت، میان‌مدت و درازمدت به اهداف خود نرسد یعنی به زبان ساده این قانون نمی‌تواند تأثیر تعیین‌کننده در رفتار بانوان ایرانی داشته باشد. علت آن نیز این است که همین الان ۶۲ درصد جامعه ایران موافق با دخالت دولت در حوزه حجاب نیستند.
وی افزود: ۶۰ درصد خود معتقدان به حجاب نیز با آزادی پوشش موافق هستند و اعتقاد دارند که دولت نباید در این زمینه دخالت کند. مخالفت با حجاب اجباری بعد از مرگ مهسا امینی به ۶۲ درصد در سال ۱۴۰۱ رسیده است؛ در صورتی که این درصد در گذشته به این شکل نبود؛ لذا با توجه با شواهدی که وجود دارد، به نظر می‌رسد سیاست و قانون جدید منشأ اثر نخواهد بود. این سیاست‌ها متوجه دینامیزم‌های اساسی که در نظام اجتماعی رخ می‌دهد نیستند که مهمترین آن‌ها افزایش تحصیلات و مشارکت اجتماعی بانوان در جامعه است. در دوماهه ابتدایی امسال ۱۸ درصد کاهش ازدواج و ۳۸ درصد افزایش طلاق در جامعه ثبت شده است.
حاجیانی گفت: نظریه فرهنگی کشور از مرحوم مطهری و حرکت جوهری و این‌گونه رویکردها برمی‌خیزد. باید دید صرف نظر از سیاست‌های مختلف، نظریه فطرت نیز چه تأثیری در حوزه حجاب و پوشش دارد؛ لذا در حوزه پوشش و حجاب نباید کاری کنیم که نشدنی است. البته امید وجود دارد و باید تمام تلاش خود را در این زمینه مصروف کنیم. علی رغم وجود جریان‌های فرهنگی رقیب، روندهایی نیز وجود دارد که جامعه را به سمت سکولاریزم سوق می‌دهد که باید در این زمینه فکر کرد. امروز به نظر می‌رسد که جامعه به سمت شخصی شدن دین‌داری حرکت می‌کند که باید در این حوزه به مسائل فرهنگی و تربیتی از درون خانواده‌ها پرداخت. امروز حفظ کیان خانواده بسیار مهم است که البته کار دشواری است.
وی ادامه داد: امروز باید ماهیت سیاست‌گذاری در جامعه تغییر کند؛ عدم به بحث گذاشتن موضوع و عدم استفاده حداکثری از ظرفیت‌های موجود در این حوزه باعث تأسف است و نهادهای مختلف باید در این زمینه ورود کرده و اعمال نظر کنند. فقدان این وضعیت باعث ایجاد گرفتاری فراوان خواهد شد.
حاجیانی گفت: البته در مقام اجرا نیز به اصول حرفه‌ای برای تبلیغ و اجرا هستیم که در این حوزه نیز ضعف زیادی وجود دارد و باید کار کرد. به نظر می‌رسد سیاست‌گذار نیز به مقوله حجاب به نوعی به صورت رفع تکلیف فکر می‌کند که چنین سیاستی منجر به اثرگذاری نخواهد شد.
در ادامه، لیلا فلاحتی، دانشیار گروه مطالعات زنان پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی گفت: شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۷۶ مصوبه‌ای در باب حجاب دارد که خیلی کلی بوده و بعد از تشکیل دولت نهم راهبردهای گسترش حجاب و عفاف نیز مصوب می‌شود. همچنین، مصوبه تکمیلی در ۱۳۹۸ تصویب می‌شود که وظایف عمومی دستگاه‌ها در حوزه حجاب مشخص می‌شود که ۲۵ نهاد باید وظایف خود را در این زمینه اجرا کنند.
وی افزود: برای مثال در این قانون وظیفه رسانه ملی این‌گونه مشخص شده است که باید به بروز آسیب‌های اجتماعی در رابطه با عدم رعایت حجاب در کشور بپردازد. همچنین، تذکر به بی‌حجابان و بدحجابان نیز یکی از وظایف نیروی انتظامی در این حوزه است. برای دیگر نهادها نیز وظایفی در این قانون دیده شده که آن‌ها را موظف به اجرای قانون کرده است.
فلاحتی گفت: در این قانون طیف وسیعی از مداخلات قهری و سنگین مشاهده می‌شود. این مصوبه در ۴۰ سال گذشته یکی از بزرگترین اقداماتی بوده که انجام شده است. اما امروز هیچ گزارشی از ارزیابی و اثربخشی این سیاست‌ها وجود ندارد و حذف هرگونه احساس اثربخشی و رضایتمندی از زنان، هدف این سیاست‌ها است. همچنین، تصویر غیر متمدنی از جامعه ایرانی ارائه می‌شود که جامعه مردان را نیز زیر سوال می‌برد که به دنبال آسیب‌زایی در جامعه هستند.
وی افزود: امروز شخصیت مردان در بیلبوردهای شهر تقلیل داده شده‌است و گویی بانوان باید دائم مراقب مردان باشند که به ایشان تعرض نکنند. این مسئله خود باعث بروز آسیب‌های اجتماعی می‌شود؛ لذا بسیاری از گزارشات به ضد کارکرد بودن این سیاست‌ها اذعان دارد. در دو دهه گذشته بحران‌های اقتصادی نیز در کشور ایجاد شده است و حاکمیت دائماً به مردم تلقی می‌کند که نگاه حداقلی به معیشت داشته باشد؛ لذا زمانی که این شرایط در جامعه وجود داشته باشد، نمی‌توان در مورد مسئله حجاب به صورت قهری رفتار کرد و نهادها را به این امر وادار کرد. لایحه قانون حجاب در تاریخ نهم خردادماه با ۱۵ ماده به مجلس شورای اسلامی ارائه شده است. در متن این قانون به امنیت اخلاقی، سلامت جامعه و نقش محوری زنان اشاره شده است. به نظر می‌رسد سرگرم کردن سیستم امنیتی و قضائی به موضوعات متعدد و دور کردن آن از مسائل مهمتر، از پیامدهای اعمال این مسئله باشد.
فلاحتی گفت: متأسفانه ایرادات زیادی به قانون حجاب وارد است که مشکلات زیادی را ایجاد می‌کند و باید رفع شود. در این قانون حقوق شهروندی و افراد در معرض خطر قرار می‌گیرد. پرسش ما از نظام تربیتی این است که چرا مردانی تربیت نکرده است که با مشاهده بانوان دچار خطا نشوند. طبق قانون جدید حجاب، منابع دریافتی به خزانه کشور وارد می‌شود تا برای اقشاری همچون زنان سرپرست خانوار و … هزینه شود. متأسفانه زبان قانون‌گذار زبان حفظ کرامت گروه‌های مختلف جامعه همچون زنان سرپرست خانوار و… نیست. باید بدانیم که در لایحه اخیر به صورت هیجان‌زده به سمت جرم‌انگاری حرکت می‌کنیم، اما باید دانست که این مسئله برای جامعه بغرنج خواهد بود.
فلاحتی گفت: برای مسئله حجاب باید نیازها و اولویت‌های مردم در نظر گرفته شود و تمامی مسائل فرهنگی را با حوزه‌های تأثیرگذاری همچون اقتصاد و … در نظر گرفت. متأسفانه امروز طلاق، فروپاشی خانواده، اعتیاد و… به حجاب ربط داده می‌شود که هیچ آماری متقنی در این زمینه وجود ندارد. امروز باید بپذیریم که در فرهنگ تربیتی خود برای مردان و زنان کم‌کاری کرده‌ایم و در این حوزه تلاش کنیم. اینکه حاکمیت تلاش می‌کند حجاب را به عنوان بزرگترین مسئله حاکمیتی جلوه دهد، باعث می‌شود گروه‌های منزوی دیگر نیز سر برآورده و بحران‌های فراوانی در جامعه ایجاد کنند.
در ادامه این نشست، حسن بنیانیان، مدیر گروه پیوست‌نگاری فرهنگی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: در موضوع حجاب و پوشش شرایط روحی، جسمی، خانوادگی و اعتقادی سیاست‌گذاران به شدت تأثیرگذار است. البته ما در کلیت سیاست‌گذاری دچار اختلالاتی هستیم که یکی از آن‌ها ضعف در مسئله‌شناسی، ضعف در تحقیقات در شناخت علل، ضعف در کشف راه حل‌ها و ضعف در سیاست گذاری هستیم.
وی افزود: فلسفه پوشش اسلامی این است که روابط جنسی از درون خانواده به سطح جامعه نیاید. به میزانی که پوشش اسلامی سست شده و به جامعه منتقل می‌شود، بازخوردی که به شخصیت افراد بازمی‌گردد ابعاد بزرگی پیدا می‌کند؛ لذا مسئله حجاب در جامعه آغاز دوره‌ای از سبک زندگی است که باید بدان پرداخت.
بنیانیان ادامه داد: سبک زندگی که در آن زیست می‌کنیم در پدیده حجاب و پوشش تأثیر فراوانی دارد. ده‌ها سال پیش از انقلاب افزایش تحریکات جنسی با توسعه سبک زندگی غربی با تلاش دشمنان در جامعه رواج یافت. به موازات این مسئله، کاهش فرصت‌ها و امکانات برای ازدواج نیز در این حوزه تأثیرگذار بود. زمانی در غرب تفکری ایجاد شد که طبق آن میل ازدواج کاهش پیدا کرده و تعداد زیادی از زنان نیز به این سمت رفتند که به دنبال امیال مردان بروند. امروز خانواده در کشورهای اروپایی وضعیت مناسبی ندارد و ممکن است این مسئله به جامعه ما نیز وارد شود.
وی افزود: حکومت باید تمهیداتی بیندیشد که از طریق فرهنگ‌سازی برای ایجاد رفتار درست اقدام کند. همچنین، بهره‌گیری از کنترل بیرونی و تنبیه و تشویق نیز باید صورت گیرد. بخش عمده مسئله حجاب باید در مبانی تربیتی حل شود. امروز طبق آمارها تنها ۱۵ درصد بانوان بدون حجاب در تهران حجاب را قانونی الهی می‌دانند. اگر ناچاریم در شرایط موجود به دلیل تلاش دشمن، قانون ایجاد کنیم، نیازمند محدوده کوچکی برای قانون و محدوده بزرگی برای کارهای فرهنگی در این حوزه هستیم.
بنیانیان گفت: چنانچه قصد ایجاد قانون داریم، باید حتماً بستر فرهنگی را نیز غنی کنیم. در جامعه ما به دلیل استبدادزدگی تاریخی، نوعی استبداد در جامعه و خانواده‌ها وجود دارد و، چون نمی‌توان به صورت منطقی به فکر ایجاد تفکر صحیح بود، مردان به زور متوسل می‌شوند که صحیح نیست. در مسئله حجاب حوزه فرهنگ بسیار کوچک، اما حوزه قانون بسیار بزرگ است. ما باید در سیاست‌گذاری خود به سمت فرهنگ‌سازی حرکت کنیم.
وی افزود: باید روشی به کار برد که زن و مرد از عمق جان پوشش و رفتار عفیفانه را بپذیرند؛ چراکه اجبار در این حوزه مخرب است. پوشش عفیفانه نیازمند استقرار باورها و ارزش‌های بنیادین دینی و انتقال آن در الگوهای رفتاری و تصمیمات مهم زندگی فردی و اجتماعی است. بخش مهمی از تحولات فرهنگی کشور غیر رسمی است که باید به صورت مهم بدان پرداخته شود.
بنیانیان گفت: رفتار زمانی ماندگار می‌شود که تأیید و تقویت رفتار جدید از سوی فرهنگ محیط، ساختارها و فضای محیط پیرامون متربی انجام شود. وجود مربی محبوب برای مخاطب و ایجاد محیط دوست‌داشتنی در این زمینه بسیار مهم است. ما باید در حوزه فرهنگ‌سازی ناخودآگاهانه در جامعه تلاش کنیم. در کشور ما نقش حکمرانی در تحولات فرهنگی بسیار بزرگ است. چنانچه نهادهای مردمی نیز بخواهند در این‌تحولات نقش داشته باشند، باید حاکمیت آن‌ها را در چارچوب خدمتگزاری بیاورد تا نقش مثبتی داشته باشند.
وی افزود: امروز مشکل ما در شکل سیاست‌گذاری است. نهادهای مخالف کشور باید به گونه‌ای عمل کنند که در تعامل با هم به سوی فرهنگ‌سازی و حل مشکلات حرکت کرد. در غیر این صورت آسیب‌های ایجاد شده مردم را تحریک کرده و نسبت به نظام بدبین می‌کند. البته مقام معظم رهبری در این زمینه تأکیدات فراوانی دارند که باید بدان عمل شود.
بنیانیان ادامه داد: امروز چاره‌ای نداریم جز اینکه هر نهاد و سازمانی در کشور رسالت فرهنگی داشته باشد و مدیران آن‌ها نیز سازوکاری به کار برند که اتفاقات مثبتی در فرهنگ کارکنان و مردم داشته باشد. البته در این زمینه چالش‌های فراوانی وجود دارد. اتفاقی که در حوزه حجاب و پوشش افتاده این است که حس برخی خانواده‌ها مانند خانواده شهدا و … به این می‌اندیشند که همه چیز در این حوزه از بین رفت که باید به تبیین این‌مسئله پرداخت که چنین نیست.
وی افزود: در حال حاضر با تمرکز دشمن در حوزه حجاب و پوشش مواجه هستیم و نیروهای خودی نیز باید توجه داشته باشند که حمله دشمن جدی است و به دنبال دو کوهانه کردن جامعه است. اگر قانون بدی در حوزه حجاب اجرا کنیم، سرعت افراد برای رفتن به سمت تفکر دشمن بیشتر می‌شود. در این حوزه ظرفیت‌های بدون استفاده زیادی همچون هنر، رسانه ملی و فضای مجازی، ظرفیت عاطفه و احساس والدین برای هدایت فرزندان، ظرفیت‌های دینی و گرایشات دینی و شبکه مردمی تبلیغ دینی، ظرفیت آموزش و پرورش، ظرفیت سازمان‌های فرهنگی و … وجود دارد که باید به خوبی بدان‌ها پرداخت.
بنیانیان گفت: تمامی نهادهای کشور در این حوزه مسئول هستند و حکمرانی باید این مسئولیت اجتماعی را برای تمامی نهادها و مردم ایجاد کند تا همگان در این قضیه ورود کرده و به حل مشکلات اقدام کنند؛ لذا نیازمند استقرار نظام مدیریت فرهنگی برای اجرایی شدن الگوی پیشرفت اسلامی – ایرانی و برپایی تمدن نوین اسلامی هستیم. برای رسیدن به این منظور باید معضلاتی همچون توقف در برپایی شعائر دینی، پیچیدگی ذاتی فرهنگ و حضور همه جایی آن، تقسیم علوم و قطع ارتباط علم با مبانی دینی، تقلیل فرهنگ به ابزار فرهنگی و عدم توجه به فرهنگ تخصصی، نواقص موجود در اعمال مردم‌سالاری، درآمد نفتی و بی توجهی به نقش نیروی انسانی و … را بررسی و رفع کرد.
در ادامه، علی‌اکبر صالحی گفت: قصد داریم تا موضوع حجاب و پوشش را به عنوان مسئله مهم روز در معرض گفتمان قرار دهیم. برای مثال اگر فرض کنیم که به دنبال ترویج اسلام در مناطق دوردست باشیم، باید دانیم که از کجا باید شروع کنیم. زمانی مأموریتی در یکی از کشورهای آمریکای لاتین داشتم که مهاجران زیادی از اعراب سوری و … داشتند، اما هیچ چیزی از اسلام نمی‌دانستند. عده‌ای از سوی جمهوری اسلامی به این منطقه رفته و شروع به ترویج اسلام کردند.
وی افزود: متأسفانه برخی از شیوه‌های ترویج دین صحیح نیست. برای تبلیغ دین باید از شیوه‌های معرفت‌شناسی و سنت پیامبر (ص) و ائمه (ع) استفاده کنیم؛ لذا بزرگان ابتدا به قالب نپرداخته و به محتوا پرداختند. برخی قوانین جامعه دارای ایراد هستند. نفس تنظیم قانون احتیاج به تخصص دارد و برای یک قانون باید متخصصان جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و … حضور داشته باشند.
صالحی گفت: یکی از مشکلات ما قوانین ما هستند؛ چراکه قانون‌گذاری بلد نیستیم. زمانی که انقلاب محقق شد، جامعه حدود ۲۰۰ سال در تلاطم و شرایط ویژه‌ای بود. البته دین وجود داشت، اما اباحه‌گری فراوانی از سوی حکومت‌ها در کشور وجود داشت. امروز باید برای تربیت جوانان از باب عشق و حب وارد شویم.
وی افزود: اساس معرفت‌شناسی خداشناسی است. خدا را باید با حب و عشق شناخت. اگر توانسته بودیم حب خدا را در دل جوانان ایجاد کنیم، تقوا و ایمان که حجاب نیز یکی از شاخه‌های آن است در دل آنان پایدار می‌شد. متأسفانه زمانی که بعد از انقلاب کار خود را شروع کردیم، مقداری از باب مناسک به جامعه وارد شدیم. جوانان امروز دنبال چرایی‌ها هستند. ما امروز برای معضلات اجتماعی به حضور بعد فلسفی و چرایی امام (ره) نیاز داریم.
وی گفت: اگر مردم بفهمند کسی در گفتارش صادق بوده و مطابق گفتارش عمل می‌کند، حرف او را باور می‌کنند.
