خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: تعداد ۵۴ کاروانسرای ایران به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شد. این کاروانسراها از دوره ساسانی تا پایان دوره قاجار را شامل می‌شوند.
ثبت جهانی کاروانسراها اتفاق بسیار مهمی است و ادامه این مسیر و طی کردن راه تنها در حالی میسر است که این ۵۴ کاروانسرا روح و جان پیدا کنند و روح و جان پیدا کردن این ۵۴ کاروانسرا با پژوهش محقق خواهد شد.
این ۵۴ کاروانسرا مانند انسان‌هایی هستند که در دل خود دارای قصه‌های فراوانی هستند و صیانت و پاسداری از این کاروانسراها بسیار دارای اهمیت است. از ثبت جهانی این ۵۴ کاروانسرا نباید به راحتی گذشت این آثار دارای اهمیت فراوانی هستند و نویدبخش روزهای روشن در آینده میراث‌فرهنگی هستند.
ثبت این پرونده‌ها در حقیقت به معرفی صحیح ایران می‌پردازد. ۵۴ کاروانسرا اتفاقی انتخاب نشده بلکه هر کدام از این کاروانسراها دارای یک ویژگی منحصر به فرد هستند.
در فایل مربوط به «کاروانسراهای ایران» در یونسکو تاکید شده است که «کاروانسراها یکی از مهمترین اشکال معماری ایرانی هستند که باعث توسعه مسیرها و نیازهای مرتبط با خواسته‌ها و مقتضیات سفر شدند.
این کاروانسراها با مقایسه نقشه ۲۰۰ کاروانسرا انتخاب شده‌اند که درباره ویژگی آنها در پرونده موجود در یونسکو آمده است که «هیچ‌یک از آنها نقشه تکراری ندارند، بنابراین مشهود است که کاروانسراها نتیجه و محصول خلاقیت و نبوغ معماران ایرانی در طول تاریخ است.
همچنین کاروانسراهای ایرانی مستقیماً درگیر تحولات اجتماعی، فرهنگی بوده‌اند، به گونه‌ای که تأثیر آن را در ادبیات، شعر، نقاشی، مینیاتور، موسیقی و همچنین معماری می‌توان دید.
از نظر مقایسه، تفاوت کاروانسراهای ایرانی با چند نوع دیگر از کاروانسراهای موجود در خارج از ایران در شکل و نقشه است، زیرا به نظر می‌رسد نوع دیگر کاروانسراها از نمونه‌های اولیه ایرانی آمده است.»
در ذیل آخرین گزارش و فیلم‌های مهر از ۵۴ کاروانسرای تاریخی را بخوانید.
گذری بر تاریخ با سفر به ۳ کاروانسرای آذربایجان‌شرقی
سه کاروانسرای تاریخی آذربایجان شرقی اخیراً در فهرست جهانی یونسکو ثبت جهانی شد که این امر به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد و قدمت تاریخی این بناهاست.
از زمان‌های کهن تا روزگار پهلوی اول، کاروانسراها نقش مهمی در سیر زندگی ایرانیان و روابط و تعامل اجتماعات گوناگون فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، آئینی، اعتقادی و… داشته‌اند.
نیاز انسان به سرپناه و مأمن در سراگاه بلکه در سفر هم از روزگار باستان مورد توجه بوده است. در ایران زمین، در گذشته بسیار دور آثار و مظاهری از این‌گونه بناها و استراحتگاه‌های بین راه دیده می‌شود که بسیاری از آنها را می‌توان از نظر شیوه ساختمانی از شاهکارهای معماری و هنری عصر خود به حساب آورد.
احداث کاروانسرا در کشور، سابقه‌ای بسیار طولانی داشته و ساخت آن در جاده‌های کاروانی به منظور استراحت و سرپناه، در ادوار مختلف به ویژه دوره اسلامی، از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. نمونه‌های بسیار زیبا و جالب توجه از معماری این‌گونه بناها که در پهنه سرزمین ایران از کرانه‌های رود ارس تا سواحل خلیج فارس به یادگار مانده، معرف ذوق هنری و مهارت معماران، بنایان و استادکارانی است که در دوره‌های تاریخی ناهمگون و با توجه به نیازهای گوناگون، باعلاقه فراوان در طریق تحول، تکامل، زیبایی و گسترش کاروانسراها کوشیده‌اند.
در ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ در جریان چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض، ۵۴ کاروانسرا در ۲۴ استان کشور تحت عنوان کاروانسراهای ایرانی در فهرست میراث جهانی قرار گرفتند.
آذربایجان شرقی نیز باتوجه به قدمت و پیشینه‌ای که داشته از تاریخ بلند آوازه‌ای برخوردار است و جاذبه‌های تاریخی بسیاری را در دل خود جای داده است؛ کاروانسراها نمونه‌ای از آن هستند و در جریان چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض، سه کاروانسرای “جمال آباد” و “گویجه بل” و “خواجه نظر” آذربایجان‌شرقی نیز ثبت جهانی شدند.
ادامه گزارش را اینجا بخوانید.
ثبت جهانی کاروانسرای «قطور» در نقطه صفر مرزی
آخرین کاروانسرا در مسیر جاده ابریشم در قطور به ثبت جهانی رسیده و ضمن زمینه سازی توسعه صنعت گردشگری در خوی نقطه اتصال این صنعت از ایران به کشورهای اروپایی به شمار می‌رود.
کاروانسرای تاریخی «شاه عباسی قطور خوی» از زیباترین کاروانسراهای تاریخی کشورمان است که در مسیر جاده ابریشم قرار گرفته و گزینه پیشنهادی استان آذربایجان غربی برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو است.
کاروانسرای تاریخی قطور در مسیر جاده ابریشم در ۳۰ کیلومتری مرز ایران و ترکیه واقع شده و علاوه بر مزیت‌های گردشگری می‌تواند نقش مهمی در مبادلات اقتصادی دو کشور ایران و ترکیه ایفا کند.
این کاروانسرای زیبا یکی از ۴ کاروانسرای سرپوشیده تاریخی کشور است که مربوط به دوره صفوی بوده و این روزها در قالب یک پرونده شامل ۵۶ کاروانسرای قدیمی در ۲۴ استان کشور مربوط به دوره ساسانی تا قاجاریه برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو در حال مرمت و بازسازی است.
کاروانسرای تاریخی قطور خوی آخرین کاروانسرا در مسیر جاده ابریشم در ۳۰ کیلومتری مرز ایران و ترکیه واقع شده و علاوه بر مزیت‌های گردشگری به دلیل نزدیکی در مرز رازی خوی می‌تواند نقش مهمی در مبادلات اقتصادی دو کشور ایران و ترکیه نیز ایفا کند.
کاروانسرای «قطور خوی» به لحاظ معماری یک بنای زیبای تاریخی در ابعاد ۲۰ در ۲۰ بوده که عمدتاً از مصالح سنگی برای احداث این بنا استفاده شده و دارای ۴ اتاق و استراحت گاه تو در تو با مصالح گچ، آهک، خاک و سنگ کوهپایه‌ای است.
گزارش کامل را اینجا بخوانید.
ثبت جهانی ۹ کاروانسرای تاریخی در اصفهان
ایران کاروانسراهای تاریخی زیادی دارد که در گذشته به عنوان مامنی امن اقامتگاهی راحت برای مسافران خسته در راه ایجاد می‌کردند. یکی از کاروانسراهای تماشایی ایران در استان اصفهان قرار گرفته کاروانسرای شیخعلی‌خان که از کاروانسراهای مجلل زمان خود بوده و گروه‌های زیادی در آن اتراق می‌کردند. برای آشنایی بیشتر با کاروانسرای شیخعلی خان در استان اصفهان، با ما همراه باشید.
در گذشته مسافران به همراه کاروان‌ها به سفر می‌رفتند و کاروانسراها به عنوان استراحتگاه‌های بین راهی از بناهای مهم و پراهمیت زمان خود به شمار می‌رفتند. در زمان صفوی کاروانسراهای زیادی در ایران ساخته شد که امروز به جاذبه‌های تاریخی مهم ایران تبدیل شده‌اند. اصفهان به عنوان پایتخت صفوی هم کاروانسراهایی دارد که یکی از آنها کاروانسرای شیخعلی‌خان است.
دشت وسیع برخوردار در شمال اصفهان با قدمت تاریخی و فرهنگی از با اهمیت ترین مناطق حاشیه‌ای اصفهان است، دشتی که در آن کاروانسراهایی متعلق به اوایل اسلام و دوره ایلخانی هم پیدا می‌شود و همین بناها به خوبی قدمت این ناحیه را نشان می‌دهند. وجود کاروانسراهای فراوان در این دشت نشان می‌دهد که در گذشته مسیرهای رفت و آمد زیادی از این منطقه عبور می‌کرد.
ادامه گزارش را اینجا بخوانید
کاروانسرای «کوهپایه» مرکزی برای مبادلات تجاری
کاروانسرای «کوهپایه» به واسطه قرارگیری در مسیر جاده ابریشم یکی از مراکز تبادلات تجاری بوده و اکنون به بخش خصوصی واگذار شده است.
طبق آمارهای ارائه شده، ۵۴ کاروانسرای تاریخی کشورمان در چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو به عنوان اثر میراث فرهنگی ملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد که یکی از آنها کاروانسرای کوهپایه است.
این کاروانسراها با مقایسه نقشه ۲۰۰ کاروانسرا انتخاب شده‌اند که درباره ویژگی آنها در پرونده موجود در یونسکو آمده است که «هیچ‌یک از آنها نقشه تکراری ندارند، بنابراین مشهود است که کاروانسراها نتیجه و محصول خلاقیت و نبوغ معماران ایرانی در طول تاریخ است.
در واقع کاروانسراهای ایرانی مستقیماً درگیر تحولات اجتماعی، فرهنگی بوده‌اند، به گونه‌ای که تأثیر آن را در ادبیات، شعر، نقاشی، مینیاتور، موسیقی و همچنین معماری می‌توان دید.
گزارش تکمیلی را اینجا بخوانید.
کاروانسرای «گبرآباد» اثری تاریخی در جاده ابریشم
کاروانسرای «گبرآباد» اثری تاریخی ماندگار از دوره صفوی است که در مسیر جاده ابریشم بنا نهاده شده است.
کاروانسرای «گز» با ۴ برج / بنایی تاریخی که بدون کتیبه است
کاروانسرای «گز» با چهار برج همچون بنایی سوگلی در ۱۷ کیلومتری اصفهان وجود دارد که چشم هر رهگذری را در حین عبور از اتوبان اصفهان – تهران به خود جلب می‌کند.
یکی ازنمونه‌های جالب کاروانسراهای دوره شاه عباس اول که در سر راه اصفهان به شمال ساخته شده، کاروانسرای «گز» است. این بنا در حاشیه غربی شهر گز در سمت راست اتوبان اصفهان – تهران قرار دارد. گز در فاصله ۱۷ کیلومتری شمال اصفهان واقع شده است. در ادامه با این کاروانسرا بیشتر آشنا خواهید شد.
جهانگردان زیادی طی سفر خود به اصفهان از این بنا یاد کرده‌اند؛ یکی از آنها جیمز موریه است که در سال ۱۸۰۹ م. شرح مختصری در مورد آن نوشته است. در حال حاضر چند سالی است که این کاروانسرا به صورت یک پادگان نظامی درآمده و به همین دلیل امکان بازدید بنا وجود ندارد.
ادامه گزارش را اینجا بخوانید.
کاروانسرای «مرنجاب» نگینی در دل کویر نمک
کاروانسرای «مرنجاب» یکی از آثار تاریخی ثبت شده جهانی استان اصفهان بوده که در دل کویر نمک مرنجاب برای رفاه حال مسافران و به دستور شاه عباس ساخته شده است.
کاروانسرایی در کویر بی نظیر و هیجان‌انگیز مرنجاب وجود دارد، که این روزها پناهگاهی برای مسافران کویر مرنجاب به شمار می‌رود. با توجه به اینکه صدها سال از قدمت کاروانسرای مرنجاب می‌گذرد اما همچنان به عنوان یک مقصد گردشگری برای کسانی که علاقمند به سفرهای کویری هستند، به شمار می‌رود. این بنا در سال ۱۰۱۲ هجری قمری به دستور شاه عباس ساخته شد و موقعیت دقیق آن در مسیر جاده ابریشم بوده و راهی ارتباطی بین شهرهای مهمی مثل اصفهان و خراسان از آن می‌گذشت، دلیل ساخت این پناهگاه هم قطعاً برای رفاه حال مسافران این مسیر بوده تا در این مکان استراحتی کوتاه داشته باشند و سپس بقیه مسیرشان را ادامه دهند. در ادامه با ما همراه باشید تا بیشتر با کاروانسرای مرنجاب آشنا شوید.
قدمت کاروانسرای مرنجاب به صدها سال پیش بر می‌گردد، اسکندر بیک منشی در کتاب عالم آرای عباسی از کاروانسرای مرنجاب به عنوان کاروانسرایی معتبر در کنار جاده‌ای که شاه عباس در وسط کویر نمک احداث کرده نام برده است.
ادامه گزارش را اینجا بخوانید.
«نیستانک» کاروانسرای ثبت شده جهانی دوره قاجار در نائین
«نیستانک» کاروانسرای ثبت شده جهانی و اثری ماندگار از دوران قاجار است که در ۳۰ کیلومتری نائین جاذبه‌ای تاریخی برای گردشگران قرار دارد.
۹ کاروانسرا در استان اصفهان طی هفته گذشته در ریاض عربستان به عنوان اثر جهانی ثبت شده است.
این کاروانسراها که اغلب در روستاها و یا مسیرهای بین شهری قرار گرفته‌اند ظرفیت‌های مناسبی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی هستند و می‌توانند به توسعه صنعت گردشگری کمک قابل توجهی داشته باشند.
کاروانسرای «نیستانک» از جمله آثار ثبت شده جهانی است که در شهرستان نائین، روستای «نیستانک» و در ۳۰ کیلومتری مرکز شهرستان واقع شده است.
گزارش کامل را اینجا بخوانید.
«مهیار» معتبرترین کاروانسرای ایران
کاروانسرای مهیار در فهرست میراث جهانی قرار گرفته و به گفته مورخان از معتبرترین کاروانسراهای ایران است و معماری منحصر به فردی دارد.
کاروانسراها در تقویت تجارت و تسهیل بازرگانی و سفرهای زیارتی و سیاحتی مردم ایران، نقشی بنیادین و محوری داشته است و روشن است که در آن زمان، نیاز وافری به ایستگاه‌های بین راه و امنیّت و رفاه کاروانیان احساس می‌شده است. اهمیت و قدمت این بناها به دوره اشکانی، همانند عهد هخامنشی بر می‌گردد که به توسعه راه‌ها و ایجاد ایستگاه‌های بین راه و حمایت از کاروانیان، توجه ویژه‌ای می‌شود.
حال این بناهای تاریخی ممتاز و متمایز ثبت جهانی شده که در ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ در جریان چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض، کاروانسرای مهیار به‌همراه ۵۳ کاروانسرای تاریخی دیگر (جمعاً ۵۴ کاروانسرا در ۲۴ استان ایران) تحت عنوان کاروانسراهای ایرانی در فهرست میراث جهانی قرار گرفتند. این مجموعه جهانی به عنوان بیستمین و هفتمین اثر جهانی کشور ایران شناخته می‌شود.
ادامه گزارش را اینجا بخوانید.
نمایی از کاروانسرای «نیستانک» نائین
کاروانسرای «نیستانک» نائین اثر ثبت شده جهانی است که زیبایی معماری خاصی را دارد و می‌تواند جاذبه خوبی برای گردشگران باشد.
نمایی از کاروانسرای ثبت جهانی شده «شیخعلی خان» روستای جهادآباد
نمایی از کاروانسرای شیخعلی خان روستای جهادآباد که به ثبت جهانی رسیده است.
کاروانسرای صائین؛ دروازه‌ای برای سفر به اعماق تاریخ
کاروانسراها از قدیم محلی دنج برای استراحت مسافران بوده که «کاروانسرای صائین» نمونه‌ای از این کاروانسرا در شهرستان نیر است و می‌توان دروازه‌ای برای سفر به اعماق تاریخ دانست.
کاروانسرا از قدیم محلی دنج برای استراحت مسافران در بین راه به حساب می‌آمده است که کاروانیان با حرکت به صورت دسته جمعی و قافله‌ای در بیابان‌ها به این مامن‌گاه‌ها برای استراحت پناه می‌آوردند تا از خطر راهزن‌ها در امان باشند.
تمامی کاروانسراها دارای یک ورودی هستند و اتاق‌های آنها در گرداگرد حیاط دور هم ساخته شده است که پررونق‌ترین دوره احداث و مرمت کاروانسراها را می‌توان دوره صفویه دانست که ساخت آنها از دوران باستان در ایران رایج بوده به طوری که طراحی و معماری آنها در طول قرن‌ها تغییر چندانی به خود ندیده است.
اردبیل نیز با توجه به موقعیتی که در گذشته داشته و با توجه به اینکه در حاشیه راه ابریشم قرار گرفته گذرگاه کاروان‌های تجاری و نظامی متعددی بوده که زمینه احداث کاروانسراها را فراهم کرده است با اینکه امروزه بسیاری از این کاروانسراها از بین رفته است و تنها تعداد محدودی از آنها با به نمایش درآوردن تاریخ ابهت خاصی به سرزمین تاریخی اردبیل بخشیده است.
گزارش تکمیلی را اینجا بخوانید.
فیلمی از کاروانسرای صائین در اردبیل را اینجا می‌توان دید.
کاروانسرای ینگی امام؛ میراث جهانی از دوره ایلخانی
کاروانسرای ینگی امام یکی از سالم‌ترین کاروانسراها با معماری خاص در کشور بوده و بنایی بازمانده از دوره صفوی است که پیشینه اصلی آن به دوره ایلخانی بازمی‌گردد.
کاروانسرای ینگی امام در میانه راه کرج به قزوین، در فاصله ۳.۵ کیلومتری شرق شهر هشتگرد قرار دارد؛ مکانی که خاطرات زیادی را در طی قرن‌ها در خود جای داده است. کاروانسرای ینگی امام روایت‌های زیادی برای جهانیان دارد؛ خاطراتی تلخ و شیرین از دورانی که در عهد صفویان محلی برای نفس تازه کردن کاروانیان بوده تا زمانی که در دوران قاجار به عنوان مهمانخانه حتی قدم‌های محمد شاه و مظفرالدین شاه قاجار بدانجا رسیده است و منزلی در آن آرام گرفته‌اند. این شوق منزلگاه بودن تا زمان اولین سفر مظفرالدین شاه به فرنگ که آتش حریق به جان این کاروانسرای زیبا و منحصربه‌فرد افتاد، باقی بود. این بنا شاهد و پناه اتفاقات تاریخی مهمی در دوران انقلاب مشروطه نیز بوده است.
حالا ثبت جهانی این کاروانسرا به همراه ۵۳ کاروانسرای دیگر در پرونده «کاروانسراهای ایران» بارقه امیدی است برای تسریع مرمت و تعریف کاربری برای کاروانسرایی که حالا نامش در فهرست میراث جهانی ثبت شده است. کاروانسرای ینگی امام قبل از ثبت جهانی در پرونده زنجیره‌ای «کاروانسراهای ایران» مورد توجه یونسکو قرار داشته و توانسته است از طریق یونسکو اعتباراتی را برای مرمت‌بخشی از بنا استفاده کند که نشان دهنده اهمیت این کاروانسرا است.
ادامه گزارش را اینجا بخوانید.
«کاروانسرای مشیرالملک» اولین اثر جهانی بوشهر
«کاروانسرای مشیرالملک» در پس‌کرانه خلیج‌فارس و در شهر برازجان واقع شده است. این بنا یکی از آثار تاریخی و همین‌طور یکی از جاذبه‌های گردشگری استان بوشهر و شهرستان دشتستان است که هرچند شاید عمر زیادی نداشته باشد؛ اما روایت‌ها و داستان‌های زیادی را در دل خود دارد و روزگار پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است.
بنای این کاروانسرا در دوره قاجاریه و در سال ۱۲۵۰ خورشیدی به دستور «حاج میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک» و توسط «حاج‌محمد رحیم شیرازی» معمار آثاری چون پل مشیر و کاروانسرای دالکی احداث شده است. این کاروانسرا استراحتگاهی برای مسافران و تجّاری بود که در مسیر بوشهر به شیراز در رفت‌وآمد بودند. این بنا در سال ۱۳۶۲ خورشیدی در فهرست آثار ملی به شماره ۱۶۳۸ به ثبت رسیده است.
کاروانسرای مشیرالملک مانند اغلب کاروانسراهای ایران چهار ایوانی است و به لحاظ معماری در جنوب ایران بی‌نظیر است. عمده مصالح تشکیل‌دهنده این بنا سنگ، گچ و ساروج است، و در کف و دیواره‌های آن از تخته‌سنگ‌های بزرگ و کوچک تراشیده استفاده شده است.
گزارش کامل را اینجا بخوانید.
قلعه سنگی پرند / بنایی زیبا و مرموز با قدمت ۱۵۰۰ ساله
قلعه سنگی پرند یکی از ۵۴ کاروانسرای ایران است، که به تازگی در یونسکو ثبت شده و با قدمت یک هزار و ۵۰۰ سال علاوه بر زیبایی منحصر به فرد، اسرار زیادی در خود دارد.
قلعه سنگی به عنوان یکی از آثار تاریخی برجسته کشورمان بیش از هزار سال قدمت داشته و در محدوده شهر جدید پرند، از توابع رباط کریم و در جنوب غربی استان تهران واقع شده است.
گفته می‌شود، قدمت ساختمان مرکزی قلعه سنگی احتمالاً مربوط به دوره ساسانیان و پیش از اسلام است، کارشناسان معتقدند، معماری عمارت حاکم نشین قلعه سنگی از معماری دوره ساسانیان الهام گرفته است و ویژگی‌های منحصر به فردی دارد.
گزارش کامل را اینجا بخوانید.
تصاویری از کاروانسرای جهانی سرایان را در این ویدئو ببینید.
کاروانسرای «چهل پایه» میراثی در دل یک روستای کهن در خراسان جنوبی
در جاده راور به دیهوک در نزدیکی روستای نایبند روستایی به نام چهل پایه وجود دارد که کاروانسرای به نام چهل پایه هم جزئی از همین روستا است. میراثی کهن که به واسطه ثبت جهانی آن در فهرست میراث جهانی یونسکو این روزها برای مردم آشناتر شده است.
از آنجایی کاروانسرای چهل پایه در جنوبی ترین منطقه شهرستان طبس، در نزدیکی روستای نایبند، بخش دیهوک و در مسیر جاده کرمان به دیهوک قرار دارد و در گذشته شهرهای جنوبی کشور را به خراسان وصل می‌کرد، مسافران زیادی که قصد زیارت امام رضا (ع) را داشتند از این جاده گذر می‌کردند
این کاروانسرا مربوط به دوره قاجاریه بوده و شامل هشتی ورودی، حیاط، بارانداز یا شترخان و حجره‌هایی در اطراف حیاط شاه‌نشین و چهار برج در نمای بیرونی است.
در مجاورت بنا فضاهای با ارزش دیگری مانند حوض انبار، پایاب، آب انبار، مردخانه و برج نگهبانی وجود دارد که هر یک دارای ویژگی‌های معماری و تاریخی هستند.
متن کامل را اینجا بخوانید.
کاروانسرای «ده محمد» با شاه نشین های زیبا
در بین ۵۴ کاروانسرایی که در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است نام کاروانسرای ده محمد می‌درخشد، کاروانسرایی که در مسیر بشرویه به طبس نظر گردشگران را به خود جلب می‌کند.
این اثر ثبت شده جهانی در کنار سه کاروانسرای دیگر خراسان چون کاروانسرای چهل پایه، کاروانسرای سرایان و کاروانسرای خان از نظر معماری آنقدر شگفت انگیز هستند که قابلیت جذب گردشگر از دیگر کشورها را دارند و می‌توانند ارزآوری برای استان نیز داشته باشند.
متن کامل را اینجا بخوانید.
«سرایان» اقامتگاهی تاریخی در دیار خراسان
کاروانسرای سرایان در داخل شهر سرایان و در محدوده‌ی بافت تاریخی شهر واقع شده است. در گذشته، این کاروانسرا به‌همراه چند بنای دیگر از جمله آب‌انبار، مسجد، حمام و بازار، مجموعه‌ای شهری را تشکیل می‌دادند.
در ساخت بنای کاروانسرا از شیوه دو ایوانی استفاده شده است و مصالح به‌کار رفته در آن بیشتر شامل آجر می‌شود.
این کاروانسرا که با نام رباط شاه‌عباسی نیز شناخته می‌شود، در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ با شماره‌ی ثبت ۸۷۳۳ به‌عنوان یکی از مکان‌های دیدنی استان خراسان جنوبی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
موزه صنایع دستی و مردم شناسی «سرایان» نیز در محل شترخانه کاروانسرای سرایان راه‌اندازی شده است و مجموعه آن شامل لوازم زندگی مردم منطقه در گذشته و صنایع دستی قدیمی همچون ابریشم‌بافی، شال‌بافی و چاقوسازی می‌شود.
متن کامل را اینجا بخوانید.
چشم‌نوازی بادگیرهای کاروانسرای «خان» برای گردشگران
کاروانسرا یا رباط خان در حاشیه جاده قدیم طبس به یزد و در فاصله ۱۲۰ کیلومتری شهر طبس قرار دارد. منطقه‌ای که در گذشته از مناطق کاروانی بسیار مهم بشمار می رفته زیرا آخرین منزلی بوده که از نعمت آب برخوردار بوده و پس از آن، کویر پهناور و خطرناک بدون آب بر سر راه کاروانیان بوده است.
یکی از ویژگی‌های معماری هنرمندانه این کاروانسرا، کالبد فضایی مجموعه بادگیر و گنبد شاه نشین آن است. فضای شاه نشین گنبدخانه ای در ضلع جنوبی و مقابل ایوان جنوبی بنا است که از طریق درگاهی سه دری به اتاقی با یک بادگیر منتهی می‌شود.
صفاء السلطنه در سفرنامه خود از منزل و کاروانسرای خان یاد کرده است و آورده است که کاروانسرایی است دارای بادگیر که در دوره قاجار توسط حاج محمد ابراهیم تاجر لاری ساکن یزد در سال ۱۲۷۱ هجری ساخته است.
متن کامل را اینجا بخوانید.
حیا و حفاظت از میراث فرهنگی تقویت همبستگی و ایجاد غرور ملی
کاروانسراهای قدیمی که با تغییر کاربری همچنان این توانایی را دارند که علاوه بر پاسداشت تاریخ و فرهنگ خدمت رسانی نیز انجام دهند.
یکی از ارزشمندترین یادگارهایی که از روزگار کهن برای ما باقی مانده، کاروانسراها هستند. این ابنیه ها به حَسَب موقعیت و کارکردی که در روزگار قدیم داشته‌اند، به دو دسته برون‌شهری و شهری تقسیم می‌شدند.
در گذشته کاروانسراها از جمله خدماتی بودند که حکومت مرکزی برای کاروانیان و مسافران در نظر می‌گرفت، البته در برخی موارد کاروانسراها توسط افراد خَیِر نیز ساخته می‌شدند.کاروانسراهای برون شهری را عمدتاً در بیابان و دشت‌ها می‌ساختند و کاروان‌ها در بین سفرهای خود زمانی را در این اماکن به استراحت می‌پرداختند، و کاروانسراهای شهری به طور منظم به بازارها برای داد و ستد و معاملات منتهی می‌شدند.
بررسی اجمالی کاروانسراها از بدو پیدایش تا دوران شکوفایی، گویای این حقیقت است که این نوع بنا از ضروری‌ترین و کاربردی‌ترین آثار معماری این سرزمین بوده و اشکال و انواع آن در دوران تکامل و توسعه، کمتر متروک شده و این علتی جز نیازمندی جامعه سنتی به آن نداشته است. در ادامه چند نمونه از کاروان سراهای معروف استان خراسان رضوی را معرفی می‌کنیم.
ادامه گزارش را اینجا بخوانید.
«فخرداوود» جزو کاروانسراهای زمستانی تیموریان بوده است
«فخرداوود» کاروانسرایی سرپوشیده است و همین امر نشان می‌دهد که جزو کاروانسراهای زمستانی تیموریان بوده است.
دوره تیموریان را باید وارث شهرهای ویران و از رونق افتاده از عهد مغولان و ایلخانیان دانست که تمام تلاش خود را داشتند تا این شهرها به آبادانی پیش از مغولان برسانند. در واقع تیموریان را باید موجد واقعی احیای نظام پیشه‌وری، اصناف و همچنین اعتلای بازرگانی و تجارت داخلی و خارجی در شهرهای شرق ایران دانست.
کاروانسراهایی که سازنده آن تیموری‌ها هستند ویژگی‌های خاصی دارند که احتمالاً به وضعیت اجتماعی و اقتصادی آن دوران بازمی‌گردد و این موارد در معماری آنها مشخص است.
فعالیت‌های بازرگانی در زمان تیموریان پر رونق و شکوفا شد. همین امر باعث شد تا راه‌های تجاری بسیاری از هرات تا چین و هند کشیده شود که از میان سمرقند می‌گذشت. با انتقال پایتخت از تبریز به سمرقند، راه قدیم ابریشم از طریق خراسان به سمرقند و از آنجا به چین می‌رسید. رفت و آمد بازرگانی داخلی فلات ایران از چندین محور مانند سلطانیه، قزوین، ری و نیشابور به تبریز (پایتخت پیشین) می‌پیوست.
گزارش کامل را اینجا بخوانید.
کاروانسرای «مزینان» نگینی در جاده ابریشم
کاروانسرای مزینان از بیرون دارای پلانی مستطیل شکل و دارای حیاط مرکزی بوده و در جاده ابریشم قرار داشته است.
کاروانسرای مزینان، که در شهرستان داورزن در روستای مزینان قرار دارد، از لحاظ سال ساخت در دسته کاروانسراهای دوران صفویه قرار می‌گیرد. این کاروانسرا در جاده ابریشم قرار داشت به همین خاطر از اهمیت زیادی برخوردار بود و سالیانه کاروان‌های زیادی در این مکان اطراق می‌کردند و به استراحت می‌پرداختند.
از این کاروانسرا با عنوان رباط شاه عباسی در بسیاری از سفرنامه‌ها یاد شده است. بر اساس مدارک تاریخی به جا مانده در سال ۱۰۶۴ هجری قمری، حاج محمد طالب برای افرادی که در راه مانده‌اند این کاروانسرا را بنا و آن را وقف کرد.
این بنا در دو مرحله یکی در سال ۱۲۸۳ هجری قمری توسط حاج علی تقی، تاجر کاشانی، و بار دیگر در سال ۱۳۱۸ هجری قمری به وسیله حاج محمد علی آقا ترمیم شد.
این کاروانسرا از بیرون دارای پلانی مستطیل شکل و دارای حیاط مرکزی است، اتاق‌ها یا همان حجره‌ها و دیگر قسمت‌ها در اطراف حیاط قرار دارند. دروازه ی ورودی در قسمت شمالی کاروانسرا قرار دارد و برای ورود باید به آن سمت مراجعه کرد. سردر ورودی دارای سه کتیبه است که دو عدد از آنها با سنگ مرمر سفید و یکی با سنگ خاکستری ساخته شده است.
ادامه گزارش را اینجا بخوانید.
کاروانسرای «فخرآباد» توقف‌گاهی تابستانی
کاروانسرای «فخرآباد» با معماری منحصر به فرد به عنوان توقف‌گاه تابستانی در میان کاروانسرهای خراسان رضوی است.
به سراغ کاروانسرای فخرآباد در شهرستان بجستان، بخش یونسی، روستای فخر آباد می‌رویم، این اثر به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کاروانسرای فخرآباد به لحاظ دارا بودن تزئینات معماری یکی از منحصر به فردترین کاروانسراهای استان خراسان رضوی است.
رباط فخرآباد یکی از مناطق تاریخی در روستای فخرآباد است که در شهرستان بجستان در استان خراسان رضوی واقع شده است.
گزارش کامل را اینجا بخوانید.
کاروانسرای «مهر» استراحتگاهی بین راهی
کاروانسرای «مهر» که در مسیر جاده ابریشم و محور سبزوار به شاهرود در ۵۰ کیلومتری غرب سبزوار قرار دارد تغییر کاربری داده و به استراحتگاه بین راهی تبدیل شده است.
کاروانسرای مهر در مسیر جاده ابریشم و محور سبزوار به شاهرود در ۵۰ کیلومتری غرب سبزوار قرار دارد که یکی از زیباترین کاروانسراهای بین راهی و متعلق به دوران قاجار است. این کاروانسرا به خاطر اهمیت و همین طور معماری خاص خود در لیست میراث فرهنگی و تاریخی ایران به ثبت رسیده است.
پلان این کاروانسرا به صورت مستطیلی شکل و از نوع چهار ایوانی و به صورت حیاط مرکزی ساخته شده است و ۲۸ عدد اتاق آن در اطراف حیاط چیده شده‌اند. قسمتهای مختلف این کاروانسرا شامل هشتی، حیاط مرکزی، اتاق‌ها، اصطبل‌های شرقی و غربی و یک محل شاه‌نشین می‌شود.
ادامه گزارش را اینجا بخوانید.
بوی خوش زعفران از کاروانسرای «زعفرانیه» به مشام می‌رسد
کاروانسرای «زعفرانیه» مربوط به دوره سلجوقی بوده که سده‌هاست از آن بوی خوش زعفران به مشام می‌رسد.
از جاذبه‌های دیدنی شهرستان سبزوار کاروانسرای زعفرانیه مربوط به دوره سلجوقی است که در دهستان رباط، روستای زعفرانیه واقع شده است. این بنا در تاریخ ۱۷ آذر ۱۳۶۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این چنین به نظر می‌رسد که بر روی بنایی متروکه کاروانسرایی مربوط به دوره سلجوقی احداث شده و دارای آب انباری در ضلع جنوب غربی است.
کاروانسرای زعفرانیه که در دوره صفوی مرمت شده است، از نوع چهار ایوانی دارای حیاط مرکزی و اصطبل‌هایی در اطراف آن است.
در بعضی از طاق نماهای تزئینات مقرنس وجود دارد و پلان دارای ریتم، تقارن، و تعادل است که ساخت آن متأثر از سبک آذری و آجرکاری‌های آن متأثر از سبک رازی است.
ادامه گزارش را اینجا بخوانید.
کاروانسرای «عباس‌آباد» در مرز دوغارون فرصتی برای جذب گردشگر خارجی
قرارگرفتن کاروانسرای «عباس‌آباد» در مرز دوغارون با توجه به ثبت جهانی در یونسکو می‌تواند فرصتی برای جذب گردشگران خارجی باشد.
یکی از ارزشمندترین یادگارهایی که از روزگار کهن برای ما باقی مانده، کاروانسراها هستند. این ابنیه ها به حَسَب موقعیت و کارکردی که در روزگار قدیم داشته‌اند، به دو دسته برون‌شهری و شهری تقسیم می‌شدند.
در گذشته کاروانسراها از جمله خدماتی بودند که حکومت مرکزی برای کاروانیان و مسافران در نظر می‌گرفت، البته در برخی موارد کاروانسراها توسط افراد خَیِر نیز ساخته می‌شدند.کاروانسراهای برون شهری را عمدتاً در بیابان و دشت‌ها می‌ساختند و کاروان‌ها در بین سفرهای خود زمانی را در این اماکن به استراحت می‌پرداختند، و کاروانسراهای شهری به طور منظم به بازارها برای داد و ستد و معاملات منتهی می‌شدند.
بررسی اجمالی کاروانسراها از بدو پیدایش تا دوران شکوفایی، گویای این حقیقت است که این نوع بنا از ضروری‌ترین و کاربردی‌ترین آثار معماری این سرزمین بوده و اشکال و انواع آن در دوران تکامل و توسعه، کمتر متروک شده و این علتی جز نیازمندی جامعه سنتی به آن نداشته است. در ادامه چند نمونه از کاروان سراهای معروف استان خراسان رضوی را معرفی می‌کنیم.
گزارش کامل را اینجا بخوانید.
«رباط قلی» جاجرم ثبت جهانی شد / محلی که میزبان زائران رضوی بود
کاروانسرای رباط قلی، اقامتگاه تاریخی زائران رضوی و منزلگاه ناصرالدین شاه قاجار در سفر زیارتی به مشهد مقدس در فهرست میراث جهانی قرار گرفت.
خراسان شمالی واقع در شمال شرق کشور ایران سرشار از نشانه‌های فرهنگی و ابنیه های ارزشمند تاریخی است که هر کدام گواه شکوه و عظمت فرهنگ ایران اسلامی است. یکی از این موارد کاروانسرای رباط قلی جاجرم به شمار می‌رود که حرف‌های ناگفته زیادی از دل تاریخ در سینه دارد.
قدمت کاروانسرای رباط قلی به دوره تیموریان و دوره صفوی باز می‌گردد. این اقامتگاه مسافر که می‌توان آن را یکی از هتل‌های عهد قدیم نامید در شهرستان جاجرم و شهر سنخواست، بین روستاهای قلی و گازان واقع شده است.
کاروانسرای رباط قلی جاجرم در ۲۵ آذر ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۸۰۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. این کاروانسرا در مسیر تاریخی جاده ابریشم قرار داشته و یکی از کاروانسراهای مورد استفاده زائران حرم رضوی برای استراحت بین راهی بوده است به طوری که ناصرالدین شاه قاجار در دومین سفر خود به شهر مشهد، در این کاروانسرا اقامت داشته‌است.
متن کامل را اینجا بخوانید.
کاروانسرای افضل نماد رونق تجارت خوزستان
کاروانسرای سرای افضل شوشتر را باید به نوعی نماد رونق تجارت در استان خوزستان دانست که زمانی در این استان به دلیل همجواری با سایر کشورها به صورت قافله‌ای انجام می‌شد.
کاروانسرای افضل شوشتر به همراه ۵۳ کاروانسرای دیگر کشور در قالب پرونده «کاروانسراهای ایران» به‌عنوان بیست و هفتمین اثر تاریخی و طبیعی ایران در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو که در ریاض پایتختِ عربستان سعودی برگزار شد، به ثبت جهانی رسید.
کاروانسرای افضل یا سرای افضل مجموعه‌ای مربوط به دوره قاجار است و در شوشتر، خیابان طالقانی، کوچه سنگ‌فرش واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۹۴۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده بود. این بنا توسط خاندان افضل در محله‌ی قدیمی «دُلدُل» ساخته شده است. خاندان افضل که از خانواده‌های معروف و قدیمی شوشتر هستند، اغلب به شغل تجارت مشغول بوده‌اند.
اما آثار جهانی پس از ثبت چه سرنوشتی خواهند داشت؟ مسئله‌ای که برای بسیاری از دوستداران میراث فرهنگی تبدیل به دغدغه‌ای جدی شده است. اغلب بر این باور هستند که ثبت آثار جهانی هم نتوانسته که مسئولانِ میراث فرهنگیِ استان خوزستان و حتی دیگر متولیانِ استان را نسبت به میراث فرهنگی و توسعه‌ی گردشگری همراه کند.
مثلاً با اینکه چندین سال از ثبت جهانی شوش می‌گذرد اما مردم می‌پرسند که ثبت جهانی این شهر چه پیامدهایی برای شهر و مردم داشت؟
گزارش کامل اینجا را بخوانید.
شکوه کاروانسراهای استان سمنان / سفر به دیار فراموشی تمام شد
خبر ثبت ۵۴ کاروانسرای ایران در یونسکو به عنوان میراث جهانی آنقدر درخشان بود که تمام تحولات مرتبط با حوزه گردشگری و میراث فرهنگی استان سمنان را دست خوش تحولات کند چرا که این استان شش کاروانسرا در جمع کاروانسراهای ثبت شده دارد و حالا نام سمنان در بین استان‌هایی با بیشترین میزان کاروانسراهای ثبت شده می‌درخشد این همان نقطه طلایی است که یک بار دیگر ظرفیت‌های میراث فرهنگی و گردشگری دیار قومس را به تصویر می‌کشد.
استانی که مهد کاروانسراها است زیرا از دیرباز در شاهراه شمال شرق کشورمان قرار داشته است استانی که میزبان حداقل ۱۵ کاروانسرای مهم شامل کاروانسراهای ایوانکی، ده نمک، قصر بهرام، عین‌الرشید، کاروانسرای آجری نو، لاسجرد، سپنج، تومانیاس، الهاک، ده ملأ، صدرآباد، آهوان، میامی، عباس‌آباد، میان‌دشت و… است که برخی شأن ۱۰۰ درصد سالم هستند و همین حالا می‌توانند میزبان گردشگران باشند در کجا چنین ویژگی بارزی وجود دارد؟
متن کامل را اینجا بخوانید.
کاروانسرای جهانی ایزدخواست بنایی ۴ ایوانی و متعلق به دوران صفوی
کاروانسرای ایزدخواست یکی از ۹۹۹ کاروانسرای است که در دوران شاه‌عباس صفوی ساخته شده، این کاروانسرا در یک‌کیلومتری شهر ایزدخواست واقع شده است البته این اثر در تاریخ هفتم مهر ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۱۱۱۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده بود.
در زمان حکومت صفویان کاروانسراهای زیادی در نقاط مختلف کشور ساخته شد که کاروانسرای ایزدخواست نیز یکی از همین کاروانسراها است که در زمان شاه‌عباس صفوی به وسعت چهار هزار متر بنای آن نهاده شد.
این کاروانسرا در بین راه شهر تاریخی و باستانی «آباده و اصفهان» قرار دارد و یکی از مهمترین کاروانسراها در این منطقه محسوب می‌شود که معماری داخلی این کاروانسرا به‌مانند دیگر کاروانسراها هر طول ضلع آن ۳۵ متر است.
سرسرای اصلی کاروانسرای ایزدخواست را در بخش غربی محوطه ساخته شده که در این بخش نیز چند اتاق و یک تالار دیده می‌شود لازم به ذکر است که در ساخت طاق‌های این بنا از سبک آجرچینی ضربی و رومی استفاده شده است.
گفتنی است کاروانسرای ایزدخواست فارس جزو کاروانسراهای چهار ایوانی به شمار می‌رود این در حالی است که از سال ۱۳۲۴ تا حدود سال ۱۳۵۰ از این کاروانسرا به‌عنوان ژاندارمری استفاده شده است.
گزارش کامل را اینجا بخوانید.
سرای سعدالسلطنه نماد کوچکی از تاریخ زیبای قزوین
ثبت جهانی سرای سعدالسلطنه بر اهمیت این بنای با عظمت که نماد کوچکی از تاریخ زیبا و غنی قزوین است، اضافه کرد.
قزوین با بیشترین آثار تاریخی ثبت شده ملی یکی از منحصرترین شهرهای ایران به لحاظ تاریخی و تمدنی است. دیار مینودری که در برهه‌ای از زمان، بیش از نیم قرن پایتخت صفویان بوده آثار تاریخی بسیار زیادی دارد که البته بخش اعظم این آثار تاریخی مربوط به همین دوران صفوی است.
مسجد جامع عتیق، اولین خیابان ایران، گراند هتل، کلاه فرهنگی، انواع متعدد آب انبارها، مقبره حمدالله مستوفی، دولت‌خانه صفوی، خانه‌های بهروزی و آیت الله شهیدی، حسینیه زیبای امینی‌ها و مهم‌تر از همه کاروانسرای سعدالسلطنه تنها تعداد اندکی از آثار تاریخی زیبا و منحصر به فرد استان قزوین است.
در روزهای اخیر کاروانسرای زیبای سعدالسلطنه با تأیید یونسکو ثبت جهانی شد تا برگ دیگری برای آثار تاریخی در استان قزوین رقم بخورد.
کاروانسرای سعدالسلطنه قزوین که بزرگترین کاروانسرای سرپوشیده و مرکز تجاری داخلی شهری ایران بود به دستور باقرخان سعدالسلطنه اصفهانی حاکم وقت قاجار و در دوره ناصرالدین شاه ساخته شد.
این بنای ماندگار که بیش از ۲ هکتار وسعت دارد در روزگار قدیم به خصوص تا قبل از جنگ جهانی اول محل اقامت شبانه روزی تجار برای استراحت بوده است.
گزارش کامل را اینجا بخوانید.
دیرگچین قم مادر کاروانسراهای ایران
هشتاد کیلومتری حاشیه شمالی کویر قم در دل شن‌های روان این منطقه، بنایی عظیم و مستحکم با برج و باروهای استوار، چشم هر رهگذری را به خود خیره می‌کند.
در جریان برگزاری اجلاس میراث جهانی یونسکو که روزهای پایانی شهریورماه امسال در عربستان سعودی برگزار شد، پرونده ۵۶ کاروانسرای ایرانی از ۲۴ استان کشورمان ارائه شده بود که در نهایت ۵۴ کاروانسرای ایران عنوان جهانی گرفتند که در این بین نام کاروانسرای دیر گچین قم نیز به چشم می‌خورد.
هشتاد کیلومتری حاشیه شمالی کویر قم در دل شن‌های روان این منطقه، بنایی عظیم و مستحکم با برج و باروهای استوار، چشم هر رهگذری را به خود خیره می‌کند.
این بنای سالخورده، کاروانسرای دیر گچین نام دارد که روزگاری در دوره ساسانی ایستاده و استوار با آن ساختار معماری بی بدلیلش مادر کاروانسراهای ایران نام گرفته که حکایت از قدمت، وسعت، نوع ساخت و کاربری‌های بسیار آن دارد.
در کاوش‌هایی صورت گرفته باستان‌شناسان، با بررسی مصالح به کار رفته در آن پی بردند که این کاروانسرا به دوره ساسانی تعلق دارد، ولی بعدها در دوران سلجوقی و صفوی تعمیرات و تغییرات اساسی در آن صورت گرفته و در دوره قاجار قسمت‌هایی نیز به آن ملحق شده است.
ادامه گزارش را اینجا بخوانید.
قلب گردشگری کرمان به تپش افتاد / کاروانسرای گنجعلیخان جهانی شد
کاروانسرای گنجعلیخان در شهر کرمان بدون شک پر رونق ترین مکان گردشگری این شهر است که پس از سال‌ها انتظار در فهرست آثار ثبت جهانی جای گرفت.
استان کرمان یکی از قطب‌های اصلی گردشگری در کشور محسوب می‌شود و وجود ۹ اثر ثبت جهانی در این استان فرصتی قابل توجه برای توسعه این صنعت به وجود آورده است.
هر چند تا پیش از این ۷ اثر ثبت جهانی در کرمان وجود داشت اما افزوده شده دو کاروانسرای گنجعلیخان و چاه کوران موجب رونق بیشتر گردشگری در شهر کرمان و شهر راور می‌شود.
با ثبت جهانی کاروانسرای گنجعلیخان در شهر کرمان این شهر نیز دارای اثر ثبت جهانی شد و انتظار می‌رود با توجه بیشتر مسئولان به مجموعه بازار کرمان به خصوص کاروانسرای گنجعلیخان این مجموعه شاهد حضور بیشتر گردشگران داخلی و خارجی باشد.
هم اکنون کاروانسرای گنجعلیخان که مجاور میدانی با همین نام قرار گرفته است مرکز فروش و عرضه صنایع دستی و اجرای ویژه برنامه‌های فرهنگی و هنری در این شهر محسوب می‌شود.
ادامه گزارش را اینجا بخوانید.
نبوغ راوری ها در ساخت کاروانسرای چاه کوران
خلاقیت و نبوغ معماران راوری باعث شد که کاروانسرای چاه کوران راور در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو در فهرست میراث جهانی قرار گیرد.
کاروانسرای چاه کوران راور و کاروانسرای گنجعلیخان کرمان در کمیته میراث جهانی یونسکو، با مقایسه نقشه ۲۰۰ کاروانسرا به عنوان بناهای شاخص جهانی انتخاب شده‌اند که درباره ویژگی آنها در پرونده موجود در یونسکو آمده است که «هیچ‌یک از آنها نقشه تکراری ندارند، بنابراین مشهود است که این دو کاروانسرا نتیجه و محصول خلاقیت و نبوغ معماران کرمانی در طول تاریخ است. در این گزارش به معرفی ویژگی‌های منحصر به فرد این کاروانسرا چاه کوران می‌پردازیم.
شهرستان راور در کرمان در مسیر جاده ادویه قرار گرفته است و یکی از شهرهایی در استان کرمان محسوب می‌شود که تعداد قابل توجهی کاروانسرا در آن قرار دارد.
کاروانسرای چاه کوران در قسمت مرکزی ایران، در ۵۰ کیلومتری شهر راور (در مسیر جاده استان‌های خراسانی جنوبی و رضوی) قرار گرفته که قدمت آن به دوره قاجاریه باز می‌گردد.
ادامه گزارش را اینجا بخوانید.
کاروانسرای بیستون جلوه‌ای از هنر و معماری ایرانی
کاروانسرای بیستون معروف به کاروانسرای شاه عباسی، از جاذبه‌های گردشگری کرمانشاه است و در ۳۰ کیلومتری شمال شرقی کرمانشاه، در محل روستای بیستون کهنه در مقابل فرهاد تراش (نقش برجسته مشهور داریوش بر سینه کوه بیستون)، در محوطه تاریخی و فرهنگی بیستون قرار دارد. این اثر در تاریخ ۱۳ مرداد ۱۳۵۳ با شماره ثبت ۹۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و به تازگی ثبت جهانی شده است.
کاروانسرای بیستون به دستور شاه عباس اول صفوی ساخته شد. با توجه به کتیبه‌ای که از شاه سلیمان صفوی (١١٠۵-١٠٧٧ هجری قمری) در این بنا باقی مانده، به نظر می‌رسد بنای این کاروانسرا در زمان پادشاهی شاه سلیمان و صدارت شیخ علی‌خان زنگنه خاتمه یافته است. این مکان در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار و صدارت میرزا آقاخان نوری، توسط حاجی جعفرخان معمارباشی اصفهانی مرمت شد.
کاروانسرا شاه‌عباسی بیستون به سبک چهار ایوانی دارای ۶٠٫٨٣ متر طول و ۵٠٫٧۴ متر عرض است. در چهار گوشه این بنا، برج‌هایی قرار دارد؛ برج‌های ضلع غربی مدور و برج‌های ضلع شرقی هشت‌ضلعی هستند.
گزارش کامل را اینجا بخوانید.
کاروانسرای دهدشت دروازه تجارت جنوب / یک جهان نظاره گر می‌شود
کاروانسرای بلادشاپور_ دهدشت به عنوان دروازه تجارت جنوب قدمت فرای ۵٠٠ ساله را یدک می‌کشد.
گذری کوتاه بر تاریخ پر رمز و راز تنها کاروانسرای شمال کشور
کاروانسرای تی تی به احتمال زیاد در دوره صفوی ساخته شده است. روایت‌ها و داستان‌های بسیاری درباره کاروانسرای تی تی وجود دارد و مشخص نیست که کدام‌یک به واقعیت نزدیک‌تر است. به گفته بسیاری از منابع، قدمت ساخت این کاروانسرا به دوره صفویان بازمی‌گردد. طبق یکی از روایت‌ها، «تی تی» نام عمه یکی از پادشاهان دوره صفوی بوده است.
«تی تی» مشتاق بود در منطقه سیاهکل یک کاروانسرای زیبا به نام خود بسازد؛ به همین دلیل دستور ساخت این بنا را داد. البته طبق روایتی دیگر، کاروانسرای تی تی به دستور یکی از حاکمان محلی کیایی ساخته شده است؛ فردی که در عصر تیموریان بر خطه لاهیجان حکومت می‌کرد. طبق این داستان، صفویان این کاروانسرا را ویران کردند و به همین دلیل آثار به جا مانده از آن به دوره صفوی نسبت داده می‌شود.
گزارش کامل را اینجا بخوانید.
شکوه معماری ایرانی‌اسلامی در کاروانسراهای لرستان / «چمشک» جهانی شد
در کاروانسراهای لرستان می‌توان تاریخ و شکوه معماری ایرانی – اسلامی را به نظاره نشست، در این استان ۱۱ کاروانسرای تاریخی وجود دارد که «چمشک» در میان آنها ثبت جهانی شده است.
کاروانسراهای لرستان از هزاران سال پیش تاکنون مسیر ایل راه کوچ عشایر بوده و عشایر لرستان، همدان، «ترکاشوند» و «بالاگریوه» از آن عبور می‌کنند.
لرستان یکی از کهن‌ترین ایل راه‌های باستانی ایران است، کاروانسراهای لرستان علاوه بر قدمت تاریخی و کاربردهای مهم در طول تاریخ این استان دارای ویژگی‌های معماری خاص و منحصربه‌فرد هستند.
گزارش تکمیلی را اینجا بخوانید.
باغ شیخ ساوه بزرگترین کاروانسرای باستانی ایران
کاروانسرای باغ شیخ ساوه یا کاروانسرای عبدالغفارخان (باغ شیخ) مربوط به اوایل دوره قاجار است که در شهرستان ساوه، شش کیلومتری جاده ساوه، مجاور روستای باغ شیخ واقع شده است.
این کاروانسرا که به بزرگترین کاروانسرای باستانی ایران شهرت دارد. از زیباترین کاروانسراهای واقع در دشت فلات بوده، همچنین آب انبار و حسینیه‌ای نیز در این مکان احداث شده است. این کاروانسرا در تاریخ ۱۴ مهر ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۱۸۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
گزارش کامل را اینجا بخوانید.
بستک شهر کاروانسراهای تاریخی
کاروانسرای بستک واقع در شهر بستک در بخش مرکزی شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان، یکی از آثار تاریخی و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. این بنا با هدف مرمت و احیا به بخش خصوصی واگذار گردیده‌است که اکنون تبدیل به محلی برای اقامت گردشگران شده‌است.
کاروانسرای بستک» موسوم به کارمُسِرای احمد خان شهید یکی از آثار به جا مانده از دوره صفویه در شهر بستک و بزرگترین کاروانسراهای استان هرمزگان است که «جملی کارری» در سفرنامه خود با پیمودن مسیر تاریخی از لارستان فارس تا بندرلنگه، از این مکان برای استراحتگاه در آن اشاره کرده است.
«کاروانسرای بستک» سرپناهی و استراحتگاهی در مسیر جاده بازرگانی لار، بندر لنگه به بندرعباس بوده‌است. این کاروانسرا دارای حیاط مرکزی بوده و در اطراف اصطبل‌ها، استراحت گاه‌ها قرار داشته بوده‌است، کاروانسرا در دو ضلع شمالی وجنوبی و در ورودی ایوان ختم می‌شده‌است.
گزارش کامل را اینجا بخوانید.
«تاج آباد»؛ کاروانسرای مدور ایران
کاروانسرای تاج آباد در دل این روستا قرار گرفته است، کاروانسرایی که برخلاف اکثر کاروانسراهای ایران، دارای پلان مدور است و به گفته محققین، کاروانسرای تاج آباد جز معدود کاروانسراهای باقی مانده در کشور با پلان مدور است و قدمت آن به دوره صفویه باز می‌گردد.
کاروانسرای تاج‌آباد درواقع یک رباط بوده وبرعکس اکثر کاروانسراهای ایران که دارای پلانی مستطیل شکل هستند این کاروانسرا دارای پلان مدور است، این پلان در میان کاروانسراهای ایران بسیار کمیاب است و در منطقه غرب یکی از مهمترین کاروانسراها به شما می‌آید.
درب ورودی بنا دارای دو طاق‌نما تزئینی و نمایی مدرن است که دو درب چوبی روی آن قرار دارد. این قسمت محل ورود به اصطبل‌ها و حجره‌های پایین است. در جلو کاروانسرا ۲۶ حجره وجود دارد، کف حیاط کاروانسرا سنگ‌فرش است و ۲ چاه آب داخل بنا است. مصالح اصلی که در ساخت کاروانسرای تاج‌آباد از آن استفاده شده، آجر قرمز و ساروج است.
این کاروانسرا، جدا از بخش رباط که مخصوص نگهداری احشام بوده، کاروانسرایی زیارتی به‌حساب می‌آید که زائران کربلا از آن استفاده می‌کردند.
متن کامل را اینجا بخوانید.
گنجینه‌ای تاریخی به نام کاروانسرای جهانی «فرسفج»
کاروانسرای شاه عباسی فرسفج در شهرستان تویسرکان است که در ۲۰ کیلومتری مسیر تویسرکان به کنگاور و در حاشیه این جاده و همچنین در مجاورت شهر فعلی فرسفج واقع شده است.
کاروانسرای شاه عباسی فرسفج نیز از آثار تاریخی تویسرکان و متعلق به دوران صفویه است. یکی از ابنیه تاریخی و ارزشمند شهرستان تویسرکان که در میان طبیعت روح افزای دشت قل قل رود و شهر فرسفج خودنمایی می‌کند.
ساختمان این کاروانسرا در فاصله سال‌های ۱۰۰۶ تا ۱۰۳۸ و به سبک معماری دوره صفویه ساخته شده و مساحت آن حدود ۴۰۰۰ متر مربع است. مهمترین ویژگی کاروانسرای تاریخی فرسفج، وجود برج و باروهایی در چهار گوشه آن است که بنا به ملاحظات امنیتی احداث شده بودند. این اثر در سال ۷۶ به شماره ۱۹۷۰ در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است.
متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.
زین‌الدین» کاروانسرایی مدور در مهریز
کاروانسرای «زین‌الدین» از شاهکارهای معماری دوران صفویه بوده و بنای مدوری است که در مسیر جاده ابریشم قرار دارد.
در دل استان کویری یزد کاروانسرایی منحصر به فرد به عنوان کاروانسرایی مدور به نام «زین الدین» با قدمتی بیش از ۴۰۰ سال وجود دارد. شاه عباس صفوی ۹۹۹ کاروانسرا را در ایران بنا نهاد و کاروانسرای زین‌الدین یکی از آن‌هاست که به مناسبت دیدار شاه عباس با زین‌الدین گنجعلی خان، حاکم کرمان در قرن ۱۰ قمری ساخته شده است.
این بنا در گذشته محلی برای استقرار تفنگچیان و نگهبانان بوده و امروزه با حفظ همان اصالت و محیط تاریخی خود، به اقامتگاهی برای گردشگران تبدیل شده است.
کاروانسرای زین‌الدین واقع در بخش مرکزی مهریز و در فاصله ۷۰ کیلومتری شهر یزد، در تاریخ ۲۸ مرداد ۱۳۵۱ با شمارهٔ ثبت ۹۲۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و از طرف یونسکو نیز جایزه یکی از برترین هتل‌ها و برترین مرمت‌ها را از آن خود کرده است.
ادامه گزارش را اینجا بخوانید.
«رباط رشتی» کاروانسرایی خوش طرح در دل استان یزد
کاروانسرا یا رباط رشتی در شهر عقدا در شهرستان اردکان یکی از کاروانسراهای ثبت جهانی شده در استان یزد است که به خوش طرحی در اجرا و بزرگی شهره است.
این رباط یا کاروانسرای بزرگ و خوش طرح که در عهد قاجار از آجر بنا شده از آثاری است که به شکل و ترتیب کاروانسراهای شاه عباسی مشخص شده است. واقف و بانی آن حاج ابوالقاسم رشتی ذکر شده است که از تجار مشهور عصر خود بوده و به جز یزد در بلاد دیگر هم شهرت دارد.
این کاروانسرا با آب انباری که در برابرش ساخته شده مجموعه‌ی زیبایی را تشکیل می‌دهد که بدون شک کار معمارانی است که از دسته‌ی کاروان سراهای نوع زواره الهام گرفته‌اند. البته طرح کلی بنا از نوع کلی کاروانسراهای عهد صفوی است. کاروانسرا و آب رشتی عقدا در شهرستان اردکان و در ورودی شهر عقدا قرار دارند.
ادامه گزارش را اینجا بخوانید.
کاروانسرای «آجری انجیره» بازمانده‌ای از دوران قاجار
کاروانسرای «آجری انجیره» اردکان، کاروانسرایی بین‌شهری متعلق به دوران قاجار است که در بیابان انجیره در شهرستان اردکان واقع شده است.
این کاروانسرا یکی از چهار کاروانسرای شهرستان اردکان است که به تازگی در جمع ۶ کاروانسرای استان یزد به ثبت جهانی رسیده است. شش کاروانسرای استان یزد به نام‌های سنگی انجیره اردکان، زین الدین مهریز، شاه عباسی میبد، خرانق، آجری انجیره اردکان و رشتی عقدا به تازگی در فهرست ۵۴ کاروانسرای کشور در فهرست آثار جهانی به ثبت رسید.
این کاروانسرا در بیابان انجیره، در شهرستان اردکان، ساخته شده است. روستای انجیره در سرشماری دهه‌ی هشتاد خورشیدی، جای زندگی تنها و تنها پنج خانوار بوده است. در آمارگیری سال ۱۳۹۵ شمار آنها به سه خانوار رسید و شاید اکنون خالی از سکنه شده باشد. این روستا و بیابان پهنه‌وَرش در بخش تاریخی خرانق جای دارد. معدنی سُربی در آنجا هست که از آن بهره‌برداری می‌شود.
گزارش کامل را اینجا بخوانید.
«سنگی انجیره» قدیمی‌ترین کاروانسرای یزد بازمانده‌ای از ایلخانان
کاروانسرای «سنگی انجیره» شهرستان اردکان قدیمی‌ترین کاروانسراهای استان یزد است، بنایی سنگی که بازمانده‌ای از دوره ایلخانان است.
کاروانسرای سنگی انجیره اردکان قدیمی ترین کاروانسرای یزد مربوط به دوره ایلخانی است. این بنا که در ساخت آن از سنگ و در بعضی قسمتهای آن از آجر استفاده شده دارای پلان هشت ضلعی نامنظم است.
این بنا در بیابان انجیره در مجاور راه قدیمی یزد به ساغند و طبس در فاصله تقریبی ۵۰۰ متر از کاروانسرای آجری انجیره قرار گرفته است و به شماره ثبتی ۲۴۴۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
ادامه گزارش را اینجا بخوانید.
شاه عباسی میبد، کاروانسرای مجهز در دل کویر
کاروانسرای شاه عباسی میبدبنایی مجهز به کاربری‌های متفاوت از جمله آب انبار، چاپارخانه و یخچال خشتی است که امکانات مورد نیاز را برای مسافران گردهم آورده است.
این کاروانسرا بنایی است که در دوران قاجار ساخته شده اما از آنجا که به‌نظر می‌رسد در محل کاروانسرای قدیمی‌تری شکل گرفته و به سبک صفوی وفادار بوده است به نام شاه عباسی شهرت یافته است.
حیاط بزرگ مرکزی، ایوان، هشتی ورودی، حوض‌خانه، مهتابی، هشتی و تعداد زیادی حجره دارد. همچنین چاپارخانه، یخچال سنتی و آب انبار در آن دیده می‌شود. این مشخصات نشان می‌دهند که اینجا تنها محل استراحت کاروان‌ها نبوده، بلکه در زمان خود از بهترین مجموعه‌های راهداری در کشور به شمار می‌رفته است.
گزارش کامل را اینجا بخوانید.
