خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب_ الناز رحمت نژاد: عملیات قدس چهار، از سلسله عملیات‌های محدود بود که در ۱ مرداد ۱۳۶۴ با رمز «یا محمد رسول‌الله (ص) الله‌اکبر» در منطقه عملیاتی هورالهویزه به فرماندهی سپاه پاسداران در حالی آغاز شد که هواپیماهای «پی.سی .۷» عراق روزی یکی دو بار سطح منطقه و دریاچه ام‌النعاج را بمباران ایذایی می‌کردند، ولی دشمن در زمان عملیات کاملاً غافلگیر شد، به گونه‌ای که بیسیمچی فرمانده عراق تسلیم نیروهای ایران شد و سرانجام پس از سه روز درگیری، با آزادسازی نیمی از دریاچه ام‌النعاج واقع در شمال غرب هورالهویزه و جنوب شرق العماره عراق به پایان رسید.
طوفان شدید دریاچه کم عمق «ام النعاج» عراق در شمال شرقی‌شهر «بصره» همچنین اسارت نیروهای اطلاعاتی دشمن به دست رزمندگان مجاهدین عراقی از تیپ ۹ بدر در این منطقه، انگیزه‌های طرح و اجرای عملیات «قدس ۴» شد. این عملیات را نیروی زمینی سپاه پاسداران و مجاهدان و پناهندگان عراقی که در قالب تیپ ۹ بدر گرد هم آمده بودند، صورت دادند.
طوفان، عرض‌های خشک و کوچک بر سطح دریاچه را کنار زد و دریاچه به «اروند رود» متصل شد. این دریاچه از چند طرف به چندین آبراه و روستا ختم می‌شود و مساحتی در حدود یکصد کیلومتر مربع را داراست و آب آن از رودخانه‌های واقع در خاک ایران تأمین می‌شود.
همزمان با سالروز عملیات قدس ۴ با تورق کتاب‌های «سلسله عملیات قدس: تحرک در جبهه‌ها و جلوگیری از آرامش و سیری در جنگ ایران و عراق» و دانشنامه الکترونیکی دفاع مقدس به مرور و بررسی این عملیات پرداخته ایم که مشروح این گزارش در ادامه می‌آید؛
در عملیات قدس چهار دو عامل مهم نقش داشتند، در کتاب «سلسله عملیات قدس: تحرک در جبهه‌ها و جلوگیری از آرامش» در اینباره آمده است: «یکی کنار رفتن تهل‌های شط‌الدوب (قطعاتی جزیره‌مانند بر روی آب که از به‌هم‌پیوستن نی و دیگر روییدنی‌ها ایجاد می‌شود) که براثر طوفان شدید و درنتیجه اتصال این شط به دریاچه ام‌النعاج را موجب شد و دیگری، دستگیری و اسارت تعدادی از نیروهای شناسایی عراقی که از مجموع این عوامل اطلاعات موثقی به دست رزمندگان ایرانی آمد. این اسیران زمینه را برای توجه فرماندهان به دریاچه ام‌النعاج معطوف کردند.»
در همین کتاب در مورد مهم‌ترین ویژگی این عملیات آمده است: «ویژگی مهم آن در مقایسه با دیگر عملیات‌های قدس (۱، ۲، ۳ و ۵) بافت و ترکیب نیروهای عمل کننده در عملیات قدس ۴ بود. در عملیات قدس چهار نیروهای یگان عمل‌کننده، تیپ ۹ بدر سپاه پاسداران، به جز فرمانده (اسماعیل دقایقی) و برخی کادرهای آن، متشکل از نیروهای مجاهد عراقی بودند که در طول جنگ از عراق اخراج و پناهنده شده بودند. ترکیبی از ارتشیان عراقی و مجاهدان غیرنظامی، تیپ بدر را تشکیل می‌دادند که قبل از اجرای عملیات قدس ۴، پدافند همین منطقه عملیاتی را در هور به عهده داشتند.»
در بخش دیگری از کتاب «سلسله عملیات قدس: تحرک در جبهه‌ها و جلوگیری از آرامش» آمده است: «واحد اطلاعات و عملیات تیپ متشکل از نیروهای مجاهد عراقی، عشایر هور و عده‌ای از رزمندگان سپاه پاسداران از اوایل تیر ۱۳۶۴ شناسایی منطقه را در دو محور غربی و شرقی شروع کردند. در محور غربی شناسایی با بلم و سپس به‌وسیله غواص‌ها روی پاسگاه‌های دشمن انجام می‌گرفت. در محور شرقی نیز شناسایی‌هایی فقط به‌وسیله بلم و با کمک عشایر انجام می‌شد. به لحاظ وجود کمین‌های زیاد و علامت‌گذاری منطقه، شناسایی بسیار کند پیش می‌رفت. به همین دلیل شناسایی دقیقی از وضعیت دشمن به عمل نیامد.»
در همین بخش از کتاب یاد شده آمده است: «یکی از ابزار خوب شناسایی، استفاده از دستگاه شنود بی‌سیم‌ها بود که از این طریق تا حدودی محل پاسگاه‌ها، کمین‌های دشمن، تعداد نیروی کمین‌ها، زمان تدارکات، تعویض نگهبانی، نوع سلاح‌ها و زمان درخواست آنها به دست آمد پدافند کلی منطقه به عهده لشکر ۲۹ ارتش عراق مستقر در المعیل بود. تیپ ۱۱۷ مرزی ارتش عراق نیز که قرارگاه آن در ابوشعیر قرار داشت، در مقابل تیپ بدر مستقر شده بود. به این ترتیب که گردان ۵ و عناصری از گردان ۲ این تیپ در دریاچه ام‌النعاج و گردان ۴ آن از ابوخصاف به سمت جنوب در مقابل آبراه خیط استقرار داشتند.»
در بخشی از مدخل دانشنامه الکترونیکی دفاع مقدس درباره عملیات قدس چهاربه نقل از کتاب سلسله عملیات قدس آمده است: «دو روز قبل از شروع عملیات، نیروهای عمل‌کننده به‌تدریج با رعایت اصل غافلگیری به منطقه عملیات منتقل شدند. نیروهای محور غربی در پاسگاه سه و پاسگاه‌های هور و نیروهای محور شرقی در مجاورت آبراه لعوج و برکه ابوشوش استقرار یافتند. اکثر نیروهای عمل‌کننده کاملاً به منطقه عملیات توجیه بودند. واحد تخریب با منفجر کردن تله‌های ثابت و متحرک در مسیر حرکت نیروها، معابر را پاکسازی کرد. سایر واحدهای پشتیبانی و خدمات رزم نیز برای پشتیبانی از نیروها، اقدامات لازم را انجام دادند.»
در ادامه همین منبع از صفحات ۶۳ و ۶۴ کتاب سلسله عملیات قدس نیز آمده است: «قبل از آغاز تک، عراقی‌ها با هواپیمای پی‌سی۷ منطقه را بمباران می‌کردند. آتش توپخانه هم تا حدودی روی منطقه اجرا می‌شد و در مواردی هم نیروهای فرسان‌الهور (عشایر بومی عراق) اقدامات شناسایی و گشت رزمی انجام می‌دادند، ولی به دلیل وجود کمین‌های خودی، نمی‌توانستند اقدام مهمی انجام بدهند.»
محمد درودیان در جلد دوم کتاب «سیری در جنگ ایران و عراق» رمز موفقیت عملیات قدس چهار را این‌طور بیان کرده است: «سرانجام در ۱ مرداد ۱۳۶۴، رأس ساعت ۱۲ نیمه‌شب عملیات قدس ۴ آغاز شد. سرعت عمل نیروها و بهره‌گیری از عنصر غافلگیری موجب شد عراقی‌ها تا مدتی آشفته شوند و عملاً نتوانند اقدام اساسی انجام دهند. در این میان مسئله درخور توجه، اسارت مأمور بی‌سیم فرماندهی عراق بود. نیروهای عراقی پس از سقوط پاسگاه‌ها و تأمین اهداف عملیات، به اجرای شدید آتش توپخانه مبادرت ورزیدند.»
وی در صفحات ۷۵ و ۷۶ کتاب «سلسله عملیات قدس» نیز سرانجام این عملیات را این‌گونه مکتوب کرده است: «پس از سه روز درگیری، عملیات قدس چهار به پایان رسید. آزادسازی نیمی از دریاچه ام‌النعاج از شط‌الدوب در غرب دریاچه تا برکه ام‌توسه در شرق آن بخشی از نتایج این عملیات بود. همچنین هشتاد کشته، صد مجروح و ۵۳ اسیر به همراه غنایم به‌دست‌آمده شامل هفت دستگاه قایق، ده دستگاه بلم، چهار بی‌سیم، پنجاه قبضه تفنگ کلاشینکف، پنج قبضه تیربار، دو قبضه خمپاره و پنج قبضه آرپی‌جی و دو عدد دوربین معمولی از دیگر نتایج این عملیات محدود بود. در این عملیات براثر حملات هوایی پنج نفر از نیروهای ایرانی شهید و ۲۵ نفر نیز مجروح شدند.»
