خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: ایام اربعین غالب نگاه‌ها به فضاهای معنوی و عاطفی خاص این ایام عراق است که هر فردی، توشه‌ای از آن برمی دارد. نمونه‌های کوچکترش را در ایام راهیان نور هم می‌توان تجربه کرد که فضای معنوی خاصی حاکم می‌شود.
اربعین ابعاد مختلفی دارد و بستگی به زاویه دید زائرین، درس‌ها، تجربیات و ایده‌های متنوعی از فرهنگ خدمت و ایثار گرفته تا به چالش کشیدن نظام سرمایه داری و پایه ریزی تمدن اسلامی می‌توان دریافت کرد.
یاسر عسگری، فعال فرهنگی و مدیر انتشارات راه یار یادداشتی با عنوان «مشاهدات غیر اربعینی عراق در ایام اربعین» درباره مشاهداتی غیر از فضای معنوی اربعین برای انتشار در اختیار مهر قرار داده تا این سفر، علاوه بر لذات معنوی زائران و دست اندرکاران، برای مردم عراق و مدیران و برنامه ریزان ایرانی هم آورده‌هایی داشته باشد.
مشروح متن این یادداشت را می‌خوانیم؛
غلبه جامعه مذهبی سنتی
در چندین سفر پیاده روی اربعین مشاهده می‌کنیم که غالب جامعه مذهبی عراق سنتی، پایبند به سنت‌ها و رسوم بومی و دینی هستند. البته ناگفته نماند که نوع پوشش آنها به عُرف و رسوم و سنت‌های محلی هم وابسته است. البته این مشاهدات مربوط به شهرهای جنوبی و مرکز عراق است و شامل همه عراق یعنی مناطق شمالی و کُردنشین نمی‌شود.در این شهرها کمتر زن و دختر بی حجاب یا بدحجاب دیده می‌شود. حتی با اینکه یک‌بار در بیمارستان العماره هم حضور پیدا کردم با توجه به قوانین سهل گیرانه برای کادر درمانی اما با توجه به جوّ سنتی و مذهبی شهر، عمدتاً باحجاب بودند و به پوشش عُرفی منطقه احترام می‌گذاشتند.
جریان حجاب ستیزی و NGOهای زنانه در عراق با حمایت غربی‌ها و سفارتخانه‌ها به شدت در حال افزایش است و اگر فکری به حال آنها نشود شاهد اتفاقات ناگواری در این عرصه خواهیم بود. شیعه و سنی هم ندارد، اگرچه بین اهل سنت بیشتر است ولی گروه‌های شیعی سکولار هم دارند تقویت می‌شوند و اگرچه برخی چهره‌ها از دولت کنار رفتند، ولی در فرهنگ و رسانه حضور جدی دارند.
نیاز جوانان به رشته‌های فنی و مهارتی
در گفتگو با جوانان و شخصیت‌های عراقی و توجه به اقتضائات جامعه عراق مثل بیکاری و فقر و محرومیت و ضعف دولت، امکان اینکه شرایط تحصیلات دانشگاهی عمومی برای آنان فراهم شود کم هست و اگر هر کشوری یک مدارس و دانشکده‌های فنی و حرفه‌ای در مقاطع کاردانی (۲ ساله) در شهرهای مختلف عراق تأسیس کند بسیار می‌تواند تأثیرگذار باشد.
بارها از شخصیت‌ها و علمای عراقی شنیدم که می‌گفتند شما به جوانان ما آموزش نظامی و حوزوی می‌دهید ولی چرا در عرصه فنی، مهندسی و مهارتی کاری برایشان نمی‌کنید؟ لذا سیاستگذاران، برنامه ریزان ایرانی و دلسوزان عراقی باید به این موضوع توجه ویژه‌تری انجام بدهند.
تبلیغات شدید رسانه‌ای علیه ایران
در گفتگو با مردم عادی شهرهای مختلف عراق و نوع سوالات‌شان تا حدی دست آدم می‌آید که تبلیغات رسانه‌ای زیادی علیه ایران هست و «ایران هراسی» پروژه جدی کشورهای غربی و عربی منطقه است.
آنهایی که به دلایل مختلف زیارتی یا درمانی به ایران رفت و آمد دارند تا حدی نسبت به این تبلیغات مصونیت دارند ولی غالباً نگاهی تردیدآمیز و مشکوکی به فعالیت‌ها و رویکردهای ایران و ایرانیها دارند و حتی رفتارها و مواضع مسئولان ایرانی و متولیان ایرانی حاضر در عراق به این شک و شبهه‌ها دامن زده است. از برپایی موکب‌های متعدد ایرانی در ایام اربعین گرفته تا تبعیض در خدمات به زوار عرب در موکب‌های ایرانی و سخنان نسنجیده برخی مسئولان ایرانی.
وقتی با مردم عادی گفتگو می‌کنید،از سیطره ترکیه و اجناس ترکیه حوزه عمومی و خصوصاً بهداشت و رفاه در مناطق مختلف صحبت می‌شود، ولی گویا مسئولان ترکیه کمتر حرف می‌زنند و اظهارنظر نمی‌کنند و در این بین اظهار نظرات مسئولان ایرانی هم زیاد است و هم به‌صورت ویژه رسانه‌ای می‌شود و بازتاب دارد. شاید لازم باشد مسئولان ایرانی کمتر سخن بگویند و حضورشان در عراق، در جاهایی که ضرورت ندارد، علنی و آشکار نشود.
آزاد بودن فعالیت‌های فرقه‌ای
در ایام اربعین آدم به راحتی متوجه فعالیت‌های و تبلیغات فرقه‌ای و مذهبی مختلف می‌شود و اینکه آزادند و پوسترها و بنرها و حتی موکب‌های خاص دارند و در این ایام مشغول جذب نیرو و ترویج و تبلیغ خودشان هستند. از طرفداران احمد الحسن و اللهیاری گرفته تا سید صرخی و دیگران. اگرچه عموم مردم متدین و مذهبی از انحرافی بودن افکار و عقایدشان خبر دارند و آنها را رد می‌کنند ولی فعالیت‌هایشان برای جوانان و جستجوگران جذاب است و گویی برنامه جدی برای جلوگیری از تأثیرات مخرب تبلیغ این گروه‌ها و افراد و رسانه‌ها وجود ندارد.
تبلیغات فراوان برای دانشگاه‌ها
در شهرهای بزرگ و خصوصاً بغداد، تبلیغات زیادی برای جذب دانشجو دارد. پوسترها و بنرهای آنها نوعاً با استفاده از تصاویر دختران و پسران جوان در مدل‌ها و پوشش غربی بسیار خودنمایی می‌کند. اگرچه در عراق هم مشکلاتش مثل کنکور و محدودیت پذیرش دانشگاه‌ها و رشته‌های معتبر دارد ولی می‌تواند از جو مدرک گرایی در استخدام در ادارات و ارگان‌های دولتی هم خبر بدهد و همین احساس نیاز به داشتن مدرک دانشگاهی هم باعث افزایش این دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی شده و هم اینها را به کشورهای همسایه مثل ایران و ترکیه و لبنان سوق داده است و دانشگاه ادیان و مذاهب و دانشگاه آزاد اسلامی قم پذیرای تعداد زیادی از آنها شده است.
تبلیغات فراوان برای درمان و توریست درمانی هندوستان
در شهرهای مختلف عراق خصوصاً نجف و کربلا و بغداد تبلیغات برای درمان در هند زیاد است. اینکه مؤسسات و افرادی واسطه اعزام بیماران به هندوستان می‌شوند جالب است و برای مسئولان ایرانی می‌تواند تلنگر باشد که با برنامه ریزی این فرصت با نظارت روی مراکز درمانی مانع بدنامی مراکز درمانی ایران شوند و بیماران به کشورهای دیگر سوق داده نشوند.
وضعیت بهداشت عمومی مردم عراق خصوصاً مناطقی که در مسیر تردد زوار ایرانی هستند در دهه اخیر به واسطه حضور و تردد و تعاملات ایرانیها، تا حدی بهبود یافته و کاملاً مشهود و عیان است و شاهد بیماران عراقی و عرب در بیمارستان‌های استان خوزستان و اصفهان و قم و مشهد هستیم و از این فرصت تاریخی نباید غفلت کرد.
تأکید بر حفظ عزت و اقتدار مردم عراق
در صحبت‌ها و گفتگوها با مردم عادی عراق این تلقی پیش می‌آمد که کمک نظامی ایران در مقابله با داعش و محبوبیت عمومی سردار سلیمانی و سپاه قدس باعث شده است غالب مردم و زوار ایرانی نگاه خاصی به مردم عراق و سوریه داشته باشند و عزت و اقتدار مردم عراق خدشه دار شده است. اینها در کشورهایشان تلاش داشتند از تلاش و مجاهدت‌های مردم خودشان در مبارزه با داعش و توانمندی‌هایشان برای حل مشکلات و چالش‌های خودشان بیشتر بگویند. اینکه نوع رفتارها و حرکات و مواضع ایرانیها نباید منجر به تحریک احساسات عراقی‌ها شود نکته بسیار مهمی است. حفظ عزت و اقتدار عراق و تقویت روحیه استقلال و خودکفایی و عدم وابستگی به دیگر کشورها می‌تواند یکی از سیاست‌های جدی فرهنگی و گفتمانی ایران برای عراق باشد.
ضعف مدیران و فساد حکومتی‌ها
نگاه غالب مردم به مدیران و دولتمردان عراق را می‌توان در این سه کلمه خلاصه کرد: بی عُرضه، مفسد و مزدور هستند. متأسفانه سنجه ها و ابزاری دقیق برای اثبات این ادعای عمومی مردم نداریم ولی این روحیه ناشی از روحیه بی اعتمادی مردم به حاکمیت و دولت و دولتمردان عراق است. اینکه یا ناتوان و ضعیف هستند یا مفسد و پرونده‌های مفاسد اقتصادی زیادی دارند یا اینکه وابسته به کشورهای دیگر هستند و به نفع آن کشورها کار می‌کنند.
میزان این بی اعتمادی در عراق زیاد است و حتی شامل همه جریان‌های سیاسی و دولتی شیعه و نزدیک به ایران هم می‌شود و شاید بتوان گفت تبلیغات علیه مسئولان شیعی و نزدیک به ایران هم متأسفانه بیشتر است و اینها را به نوعی سیاست رسمی ایران می‌دانند.
بی توجهی ایران به حواشی سیاسیون عراقی به ویژه مدیران شیعه باعث می‌شود که در رسانه‌ها و اذهان مردم، مسئولان ایرانی همدست و حامی جریان فساد اداری و مدیریتی عراق معرفی شود و زمینه‌های پذیرش تبلیغات منفی درباره ایران و همچنین ایران هراسی و ایران گریزی بیشتر فراهم شود.
محبوبیت مقتدا صدر بین مردم عادی
مردم عادی علاقه زیادی به شهید صدر ثانی و مقتدی صدر دارند. این علاقه دلایل مختلفی دارد که شاید بتوان گفت مواضع جنجال برانگیز و تهدیدآمیز مقتدا برای مردم جذاب است. شاید بتوان اینگونه گفت فضای روانی مردم عادی عراق با سخنان جنجالی و حتی غیرمنطقی بیشتر قابل پذیرش است و مقتدا هر از چندگاه برای حفظ پایگاه مردمی خودش از این مواضع عجیب و غریب می‌گیرد.
اگرچه آدم‌های جدی و اهل فکر اصلاً او را قبول ندارند. و او را یک دیوانه یا فرصت شناس عجیب و غریب می‌دانند. اینکه هر روز به یک رنگ و سازی هست اصول ثابتی ندارد و نمی‌توان به او اعتماد کرد. هر روز موضعش عوض می‌شود و مواضع متناقض و متضاد زیاد دارد. مگر اینکه بگوییم او یک آدم فرصت طلب تمام عیاری هست و تلاش دارد در هر موجی سوار شود و منافعش را از آن موج بگیرد. خصوصاً که اخیراً به آمریکایی‌ها و بن سلمان سعودی نزدیک شده است و مواضع ضدآمریکایی و ضد سعودی او کم شده است. اینکه آدم‌های فرصت طلب و بعثی زیادی دور او را گرفته اند و از ناحیه مقتدا صدر به واسطه پشتوانه مردمی و اجتماعی که دارد احساس خطر می‌کنند. اگرچه به مرور زمان و با مواضع متضاد، از محبوبیت مقتدا در بین مردم کاسته شده و می‌شود.
