به گزارش خبرگزاری مهر، نشست معرفی و بررسی کتاب «زنان پیامبر اکرم (ص) و زنان با پیامبر اکرم (ص)» از سلسله نشست‌های تکیه کتاب، ویژه هفته وحدت با همکاری انتشارات امیرکبیر، شنبه هشتم مهر با حضور مرضیه محمدزاده نویسنده کتاب و رضا بیات پژوهشگر و مدرس دانشگاه در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
زن در اسلام جایگاه مهمی دارد
رضا بیات پژوهشگر و مدرس دانشگاه در این نشست با اشاره به اینکه کتاب زنان پیامبر اکرم (ص) و زنان با پیامبر اکرم (ص) در نهایت اثر ارزشمندی است، گفت: این اثر زاویه‌ای نو از تاریخ اسلام را بررسی کرده است. در اکثر کتاب‌های تاریخ اسلام، زنان در حاشیه بوده و بیشتر نقش تزئینی دارند اما در این کتاب موضوع زنان از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گرفته و حتی به مشاغل زنان نیز پرداخته شده است. هرگاه می‌خواهیم از نقش زن در دین‌مان دفاع کنیم به کلی‌گویی می‌پردازیم که دردی را دوا نمی‌کند، اما این کتاب از کلی‌گویی فاصله گرفته و عینی سخن گفته است که اتفاق بسیار مبارکی است.
وی در ادامه به معرفی ویژگی‌های این اثر پرداخت و گفت: کتاب از لحاظ صفحه‌آرایی قابل‌قبول بوده و خوش‌ساخت است ولی ایراداتی دارد که اگر اصلاح شوند به بهتر شدن آن کمک می‌کند. در همان صفحات ابتدایی، نام کتاب مهمی اشتباه ذکر شده است. در بخش اعلام نیز اشکالات نگارشی وجود دارد و به‌نظر می‌رسد ویراستار مناسب این کتاب رفتار نکرده است. حتی از منظر قلم نویسنده نیز اشکالات نگارشی وجود دارد و برخی جمله‌بندی‌ها می‌توانست بهتر باشد. فکر می‌کنم بعد از نگارش نهایی، کتاب به یک بار خوانش نهایی نیز نیاز داشت. اگر مقدمه و نتیجه‌گیری را کنار بگذاریم با کتابی از جنس معرفی صحابه با ترتیب الفبایی روبه‌رو هستیم که این شیوه بین تاریخ‌نویسان و به‌ویژه اهل سنت رواج داشته است. اما با مطالعه مقدمه و نتیجه متوجه می‌شویم که ادعای شناخت صحابه در این اثر مطرح نیست و گویی دغدغه مؤلف این است که بگوید زن در اسلام جایگاه مهمی دارد و در درجه دوم اهمیت نیست. برای پر کردن این خلأ و فاصله به یک واسطه مثل یک سوال پژوهشی نیاز است.
این نویسنده و پژوهشگر ادبیات دینی گفت: در کتاب حاضر، مواردی مشاهده می‌شود که در معرفی دو فرد مختلف، توضیحاتی عیناً شبیه هم آورده شده است. همچنین در برخی نقل‌ها از یک موضوع واحد تعارضاتی دیده می‌شود که خواننده را دچار شبهه می‌کند. فیش‌های تکراری در صفحات مختلف، یکی دیگر از اشکالات محتوایی کتاب است. در مدخل عایشه بنت ابی‌بکر، نکته بسیار درخشان، تحلیلی بودن گزارش‌هاست و متقن صحبت شده اما عمده گزارش‌های تاریخی از متون اهل سنت بوده و متن‌های شیعی بسیار نادر هستند؛ مانند بخش‌هایی از «نهج‌البلاغه» یا کتاب «الجمل». در بخش مربوط به عایشه، داستان جمل به تفصیل بیان شده و در جاهایی خروج از موضوع نیز دارد، اما در همین بخش موضوعات مهمی مانند تیرباران شدن بدن مبارک امام حسن (ع)، داستان مسموم شدن پیامبر (ص) یا داستان فوت عایشه مطرح نشده است. این موارد ازجمله اطلاعات مهمی بودند که باید ذکر می‌شدند.
بیات در نقد این کتاب گفت: متن‌های عربی و آیات قرآنی که در این کتاب آمده نیز یکدست نیستند و در مواردی بهم‌ریختگی دیده می‌شود. برخی متن‌های عربی با اعراب‌گذاری کامل آمده و برخی دیگر بدون اعراب هستند. در برخی از صفحات کتاب ادعای بدون سند ذکر شده و حرف‌ها بیشتر احساسی است که البته این موارد معدود هستند. در فصل‌بندی کتاب، زنان مرتبط با پیامبر (ص) به این ترتیب آمده: مادر پیامبر (ص)، دایه پیامبر (ص)، دختران پیامبر (ص) و صحابه (مهاجرین و انصار). اما به‌عنوان مخاطب این سوال در ذهن من ایجاد می‌شود که زنانی همچون حضرت زینب (س) یا حضرت ام کلثوم (ع) جزو صحابه محسوب می‌شدند، چرا در این بخش نامشان نیامده است؟ در موارد دیگری مانند سمیه مادر عمار نیز بهتر بود در بخش مهاجرین آورده شود نه بخش انصار. پیشنهاد می‌کنم به‌غیر از مهاجرین و انصار، فصل دیگری هم با موضوع زنان دیگر به این اثر افزوده شود. در مقدمه آمده که در این کتاب از همه زنان نام برده نشده و فقط نام زنانی که نقش‌های مهم‌تر و پررنگ‌تری داشته‌اند، آمده است. اما در کتاب نام زنانی را می‌بینیم که نقش مهمی نداشته‌اند.
این مدرس دانشگاه در پایان گفت: در صفحه ۱۸۳ این کتاب یک کار بسیار دوست‌داشتنی و پسندیده صورت گرفته است. در بسیاری از کتاب‌ها در بیان معانی صفات حضرت زهرا (س) ازجمله «بتول» پاکی آن حضرت نسبت به زنان دیگر و مواردی از این دست را مطرح می‌کنند. ولی در این کتاب از تعبیرهای زیبا و عفیفانه‌ای استفاده شده است. در اینجا در معنای صفت «بتول» می‌خوانیم: «او بتول است، یعنی کسی که از دنیا منقطع شده و به خدا پیوسته و پیوند خود را با جهان دیگر استوار کرده باشد و این صفت بدان جهت به فاطمه (س) داده شد که در فضل، دین و حسب از زنان زمانه خود و زنان امت منفرد بود و همتا نداشت. بنابراین چون آن حضرت قاطع علایق دنیا بود، او را بتول نامیدند.
چقدر توانسته‌ایم از پیامبر (ص) به‌عنوان اسوه کامل الگو بگیریم؟
مرضیه محمدزاده نویسنده کتاب زنان پیامبر اکرم (ص) و زنان با پیامبر اکرم (ص) گفت: این کتاب باید در کنار کتاب «زنان ائمه معصومین (ع) و زنان با ائمه معصومین (ع)» خوانده شود، زیرا این دو اثر به‌هم مرتبط بوده و به یکدیگر ارجاع داده شده‌اند. من کتاب‌های زیادی درباره عاشورا و نهضت امام حسین (ع) نوشته‌ام، اما سالهاست کار مهمی را در ارتباط با زنان تاریخ اسلام شروع کرده‌ام که کتاب‌های «خدیجه (سلام الله علیها) همتای بی‌همتا»، «زنان پیامبر اکرم (ص) و زنان با پیامبر اکرم (ص)» و «زنان ائمه معصومین (ع) و زنان با ائمه معصومین (ع)» ازجمله آنهاست.
وی افزود: در کتابی که در این جلسه مورد بررسی قرار می‌گیرد، خلاصه‌ای از زنان زندگی پیامبر (ص) اعم از همسران، دختران، زنان مهاجر و انصار را از منابع معتبر تاریخی آورده‌ام. در زمینه نوع ارتباط رسول الله با زنان در جامعه ما الگوبرداری درستی صورت نگرفته است.
این استاد دانشگاه مذاهب اسلامی در پاسخ به نقدهای مطرح شده از کتاب «زنان پیامبر اکرم (ص) و زنان با پیامبر اکرم (ص)» بیان کرد: برخی از ایرادات ذکر شده از جمله نیاز کتاب به ویرایش مجدد، صحیح است و حتماً در ویرایش جدید این موارد اصلاح خواهند شد. اما برخی از اشکالات وارد شده را قبول ندارم و نیاز به توضیح دارند. درباره مشکلات مربوط به فهرست اعلام باید بگویم که این کار توسط ناشر انجام شده و قبل از چاپ کتاب را به من ندادند تا اشکالات احتمالی را اصلاح کنم. موضوعی همچون فرزندان حضرت خدیجه (س) که در این کتاب به اختصار بیان شده در کتاب «خدیجه (سلام الله علیها) همتای بی‌همتا» به‌طور کامل مطرح شده و لذا در این کتاب فقط به ذکر خلاصه‌ای بسنده کردم. درباره دختران رسول‌الله نیز سعی کردم چیزی را بنویسم که در کتاب‌های معتبر آمده است. دلیل تفصیل بخش‌های مربوط به ام سلمه و عایشه نیز، اهمیت و جایگاه این دو زن در زندگی پیامبر (ص) و تاریخ اسلام است. ام سلمه آخرین همسر پیامبر (ص) و کسی است که احادیث زیادی همچون «حدیث کساء» در خانه ایشان بیان شده است.
محمدزاده در بخش دیگری از سخنانش با تأکید بر شیوه‌های رفتاری پیامبر (ص) که الگوبرداری درستی از آنها صورت نگرفته است، گفت: رسول الله بسیار تلاش می‌کرد که زنان را با حقوقشان ازجمله حق ارث آشنا کند. ایشان به خانواده، ارتباط به همسر، نظافت، رنگ لباس، خوشبو بودن و مرتب بودن اهمیت زیادی می‌داد و اهل شوخی و مزاح بود. پیامبر (ص) از تجسس در زندگی شخصی دیگران بیزار بود و اعتقاد داشت کسی حق ندارد وارد حریم خصوصی دیگران شود و حتی اصحاب خود را از تجسس در زندگی شخصی همسرانشان منع می‌کرد.
